Thêm đôi điều về gà chín cựa (Việt Trung 99)

Ngµy nghØ cuèi tuÇn, anh b¹n th©n ®Õn th¨m tay cÇm tê b¸o Phô n÷ Thñ ®« vui ®ïa nãi: "Anh®äc bµi vÒ gµ chÝn cùa trong sè nµy ®i, ngư­êi ta míi kiÕm ®­ưîc ®«i gµ lµ høng thó l¾m vµ ph¶i phæ biÕn ngay cho mäi ng­êi biÕt, cßn anh lµ L·o ë thñ ®« l¹i nu«i gièng gµ nµy ®· l©u mµ t«i thÊy anh yªn lÆng qu¸! Hay anh theo «ng L·o tö: "tri gi¶ bÊt ng«n, ng«n gi¶ bÊt tri "⁽¹⁾.

NghÜ b¹n m×nh nãi còng ph¶i, sù hiÓu biÕt vµ niÒm vui cña mçi ngư­êi ®­îc gom gãp l¹i vµ råi d·i bµy ®Ó mäi ng­ưêi cïng th­ưëng thøc th× còng lµ ®iÒu nªn lµm.

Cã lÏ truyÒn thuyÕt vÒ Vua Hïng kÐn rÓ víi c©u nãi: "Voi chÝn ngµ - Gµ chÝn cùa - Ngùa chÝn hång mao" lµm cho ngư­êi ta thÊy tß mß khi ®ư­îc nghe ®Õn gièng gµ nµy.

XÐt vÒ ®Þa lý, nÕu®i ng­ưîc l¹i thêi gian vµo thêi kú trư­íc c«ng nguyªn th× biÓn cßn ¨n s©u vµo®Êt liÒn vµ ng­ưêi giµ cã nãi l¹i, ®øng ë ViÖt Tr× (b©y giê) cã thÓ nh×n thÊy c¸c rõng ®­ưíc ë chç S«ng §uèng hay Tõ S¬n (ngµy nay), vËy gièng gµ nµy cã ë ®Êt Phó Thä lµ ®óng råi. Mét ®iÒu l¹ lµ gièng gµ nµy sao kh«ng ®uîc chuyÓn xuèng vïng xu«i nu«i qua suèt kho¶ng 2.000 n¨m ®· qua? ViÖc s¨n t×m vµ d©ng hiÕn c¸c s¶n vËt quÝ vèn lµ mét tËp tôc cña ng­êi d©n ®èi víi vua quan, còng như­ vua quan®èi víi nhau th× sao l¹i kh«ng thÊy cã ë Kinh thµnh, ®©u ph¶i chê ®Õn ngµy nay míi cã ®­uîc gièng gµ chÝn cùa ë Thñ ®«? Trong s¸ch Tam tù kinh ®· ghi: "M· Ng­ư Du­¬ng, Kª khuyÓn thØ, Thö Lôc Sóc, Nh©n së tù"⁽²⁾. C¸c loµi, c¸c nßi hay c¸c gièng l¹ cña Ngùa, chã, tr©u, lîn, dª ®Òu ®· ®u­îc ghi thµnh s¸ch trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi. Víi gµ còng vËy: nµo lµ gµ§«ng C¶o, gµ T©n Ch©u, gµ Hå, gµ chäi... cã c¸c nßi tõ c¸c tØnh kh¸c nhau tõ Nam chÝ B¾c. Råi gÇn ®©y cã thªm gµ Th¸i Lan, gµ Ai CËp, gµ Trung Quèc, gµ c«ng nghiÖp ®­a gièng tõ ch©u ¢u vµo cïng hßa nhËp vµo ®¹i gia ®×nh gµ ë ViÖt Nam. ThÕ mµ gièng gµ chÝn cùa cã thËt vµ ®­uîc ®i vµo truyÒn thuyÕt, mét truyÒn thuyÕt võa liªn quan ®Õn lÞch sö s¬ khai cña ®Êt n­uíc, võa liªn quan ®Õn mét phong tôc rÊt ViÖt Nam lµ lÔ vËt ¨n hái trong h«n nh©n, võa liªn quan tíi mét nh©n vËt ®· ®i vµo t©m linh cña ng­êi ViÖt trong Tø bÊt tö l¹i kh«ng thÊy nªu?!

Th«i kh«ng sao! C¸i g× chư­a thÊy mµ b©y giê thÊy th× ta bæ sung vµo, c¸i g× ®· nghe mµ b©y giê míi thÊy th× ta còng nªu lªn.

VËy gièng gµ chÝn cùa so víi gµ thu­êng cã g× kh¸c?

1. VÒ mµo vµ h×nh d¸ng:

Gµ trèng vµ gµ m¸i®Òu cã c¸c kiÓu mµo gièng nhau nh­ưng gµ trèng béc lé mµo tiªu biÓu h¬n, to h¬n,®Ñp h¬n. C¸c lo¹i mµo ta thu­êng thÊy lµ mµo cê, mµo m©m x«i, mµo sÝt c¸c lo¹i mµo nµy cã thÓ mäc th¼ng gi÷a ®Çu c©n ®èi hoÆc lÖch sang mét phÝa, råi cã thÓ pha trén ®Ó cã h×nh d¸ng mµo lai.

Gièng gµ nu«i ë d­íi xu«i ®· ®­uîc lai t¹p vµ thuÇn hãa qua nhiÒu ngh×n n¨m vµ mµo cê lµ phæ biÕn nhÊt.

Gµ chÝn cùa lµgièng gÇn víi gµ rõng, ®u­îc nu«i trong vïng rõng nói. Gµ rõng cã mµo sÝt lµ phæ biÕn nhÊt, ta còng cã thÓ thÊy mµo m©m x«i.

V× cßn gÇn gòi víi®iÒu kiÖn sèng rõng nói nªn gµ chÝn cùa chØ cã d¸ng gän, thon chø kh«ng to xï như­ gµ c«ng nghiÖp. B×nh thu­êng gµ trèng chØ nÆng 1.3kg ®Õn 1.5 kg khi ®· tru­ëng thµnh, hiÕm con nÆng ®Õn 2kg. Gµ m¸i còng chØ kho¶ng 1.2kg ®Õn 1.4kg.

2. VÒ l«ng:

Mµu s¾c l«ng cña gµchÝn cùa rÊt gÇn vµ gièng víi c¸c lo¹i gµ ta ®· thuÇn d­uìng như­: mµu chuèi, mµu bÞp, mµu tÝa, mµu «...Tuy nhiªn cã hai ®iÓm kh¸c biÖt mµ biÓu hiÖn ë gµ trèng râ h¬n lµ l«ng bêm trªn ®Çu vµ l«ng phñ ë mi m¾t. L«ng bêm ë ®Çu th× gµ trèng vµ gµ m¸i ®Òu cã cßn l«ng phñ ë mi m¾t th× ch­a thÊy cã ë gµ m¸i.

3. VÒ ch©n:

§©y lµ phÇn ®¸ng bµn nhÊt cña gièng gµ nµy: Gµ nu«i ®Õn ®é nhÊt ®Þnh ë hai bªn qu¶n ch©n sÏ mäc ra cùa, th­uêng lµ mçi bªn mäc ra 1 cùa, hi h÷u l¾m th× cã 1 cùa chÝnh vµ 1 cùa phô nhá h¬n nhó lªn. Cùa lµ bé phËn sõng rÊt cøng; gièng nh­ mét mÈu x­u¬ng nhän®Æc, ë gµ trèng cùa nµy ph¸t triÓn h¬n vµ th­uêng ®u­îc gµ sö dông trong nh÷ng cuéc chiÕn gi÷a hai gµ trèng ®Ó ph©n th¾ng thua vµ chia ng«i thø trong ®µn. Víi gièng gµ chÝn cùa còng vËy mçi bªn ch©n chØ cã 1 cùa cøng như­ sõng mäc ra th«i!

Nh÷ng chiÕc cßn l¹i mµ ngu­êi ta gäi lµ cùa l¹i kh«ng ph¶i lµ cùa mµ lµ ngãn ch©n! Gièng gµ nµy cã c¸c ngãn ch©n mäc trªn qu¶n ch©n.

VËy con gµ cã mÊy ngãn ch©n ë mçi bµn? ®©y chÝnh lµ c¸ch nãi ®¬n gi¶n nh­ưng khi nh×n sè ngãn ch©n cña gµ chÝn cùa sÏ cã nh÷ng kh¸c biÖt trong mét sè tru­êng hîp.

TÊt c¶ c¸c gièng gµnu«i hay gà rõng trªn mét bµn ch©n cã 4 ngãn ch©n: 3 ngãn dµi chÜa vÒ phÝa tr­uíc vµ 1 ngãn ng¾n h¬i cho·i vÒ phÝa sau. Trong phÐp bãi ch©n gµ cña «ng cha ta ngãn ng¾n gäi lµ ngãn chá, nã x¸c ®Þnh mét lo¹t c¸c dù ®o¸n khi h­uíng nã chÜa vµo ®©u vµ 3 ngãn dµi ®u­îc s¾p xÕp thÕ nµo sau khi ch©n gµ ®u­îc chÇn qua. VÊn ®Ò nµy kh¸ thó vÞ, ®u­îc xÕp trong kiÕn thøc di s¶n cæ häc cña d©n téc.

NÕu chóng ta quan s¸t kü gièng gµ chÝn cùa ®ang nu«i (hay qua c¸c tÊm ¶nh ®· ®¨ng) ngãn chá nµy hÇu nh­ư còng ®­îc tÝnh lµ 1 "cùa" khi vÞ trÝ cña nã mäc cao lªn vÒ phÝa qu¶n. Mét ®iÓm n÷a còng cÇn quan s¸t lµ nÕu con nµo cã 2 hay 3 ngãn (cùa) mäc liÒn nhau th× gi÷a c¸c ngãn nµy thu­êng cã líp mµng liªn kÕt, nã cho ta mét c¶m gi¸c gièng nh­ư mét c¸i qu¹t xße ra.

L¹i cã nh÷ng con gµkh«ng mäc ngãn ë èng qu¶n mµ ë gèi hay thËm chÝ ë ®ïi l¹i thß xuèng 1 ngãn ch©n! sù ph©n t¸n vµ xuÊt hiÖn ngãn ë c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau qu¶ thËt rÊt thó vÞ.

Mét ®iÓm cuèi cïng còng cÇn nªu ra vÒ ngãn cùa lµ sè "cùa". ë ®©y c¶ ngãn vµ cùa®Òu ®­uîc gäi chung lµ "cùa" (®Ó trë vÒ víi kh¸i niÖm nguyªn b¶n mµng­êi ta ®Æt tªn cho gièng gµ). Gµ còng nh­ư mu«n loµi ®éng vËt c¸i "thu­êng" do trêi ®Êt sinh ra lµ sù c©n ®èi. NÕu ch©n ph¶i cã 2 cùa th× ch©n tr¸i còng cã 2 cùa, ch©n ph¶i cã 3 cùa th× ch©n tr¸i còng cã 3 cùa...VËy sè "cùa" cña con gµ lu«n lµ tæng sè cña hai ch©n céng l¹i.

Nh­ưng, phµm ®· cã c¸i "th­uêng" ¾t ph¶i cã c¸i "biÕn th­êng". Cã mét sè con gµmét ch©n cã sè cùa lÎ vµ mét ch©n cã sè cùa ch½n vµ tæng sè sÏ lµ sè lÎ. Qua kinh nghiÖm theo dâi, sè cùa cña mét ch©n lªn ®Õn 4 ®Ó hai ch©n cã 8 cùa lµhiÕm vµ quÝ l¾m råi. Ngu­êi viÕt bµi nµy chư­a thÊy con gµ cã mét bªn 4 cùa vµmét bªn 5 cùa ®Ó tæng nã lµ 9. C¸i ta ph¶i quan t©m con sè 9 (kh«ng chØ lµ con sè mµ c¸c nhµ sè häc hay quan t©m trong chiªm to¸n) lµ v× ®©y lµ con sè mµng­êi ta ®· ®Æt tªn cho gièng gµ nµy! RÊt cã thÓ thêi gian còng bµo mßn h×nh thøc cña c¸c chó gµ nÕu lÊy thÕ kû 21 sau c«ng nguyªn so víi giai ®o¹n tr­uíc c«ng lÞch? Kh«ng sao, vua ®· "ra®Ò bµi" ¾t lµ ph¶i khã t×m, chµng rÓ ®· "gi¶i bµi to¸n" xuÊt s¾c míi lµ mét trong Tø bÊt tö!

4. C¸ch nu«i gµ thÕ nµo:

XuÊt ph¸t tõ Ên t­uîng: gièng gµ quÝ hiÕm khã nu«i, dÔ èm... mµ nhiÒu ngu­êi quan t©m ®Õn c¸ch nu«i cña gièng gµ nµy víi mét thiÖn t©m lµ ®Ó b¶o tån ®­îc loµi vËt.

Tuy míi chØ cã mét thêi gian ng¾n nu«i gi«ng nµy, t«i thÊy chóng còng gièng như­ gièng gµ ta, kh«ng khã nu«i ®©u. ¡n c¬m, ¨n ng«, ¨n thãc... tïy theo thøc ¨n ta nu«i hµng ngµy. Tuy vËy nÕu cho ¨n thøc ¨n míi th× nªn chuyÓn dÇn tõ thøc ¨n cò sang, kh«ng nªn thay ®æi ®ét ngét gµ sÏ khã quen. Gièng nµy còng nghÞch ngîm, rót r¸t, th©n ng­uêi, hung h¨ng, hiÒn lµnh... nh­ư gµ chäi hay gµ ta. C¸i chÝnh lµ ta gÇn gòi vµ ch¨m sãc nã theo c¸ch "nh©n vËt ®ång c¶m" th× ta sÏ thÊy nu«i chóng kh«ng khã kh¨n ®©u. Còng nhí dïng thuèc chèng cóm vµo lóc chuyÓn mïa ®Ó ng¨n chÆn dÞch chung.

Mét anh ban hái t«i, thÞt gµ chÝn cùa cã ngon thËt kh«ng? tÊt nhiªn lµ ngu­êi ch¨m gµ t«i ph¶i kh¼ng ®Þnh ngay lµ thÞt gµ chÝn cùa ®Ó vua chóa ¨n qu¶ lµ ®óng. ThÞt r¾n mµkh«ng cøng, th¬m mµ cã hËu, n¹c mµ kh«ng nh¹t, bÐo mµ Ýt ngÊy. §õng quªn r»ng: c¶m gi¸c Èm thùc cßn g¾n liÒn víi sù th­uëng thøc cña tinh thÇn vµ tr¹ng th¸i vui vÎ, tho¶i m¸i n÷a chø!

Mét ®iÒu t«i muèn t©m sù cïng c¸c b¹n ®ang nu«i gièng gµ chÝn cùa lµ: chóng ta cè g¾ng gi÷ ®­uîc sù thuÇn khiÕt cña gièng gµ trong ch¨m sãc, chÕ ®é ¨n uèng vµ quan s¸t, nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm cña nã, nh÷ng ®iÒu thó vÞ ®ã chØ cã ®u­îc ë nh÷ng ng­uêi chñ cã sù yªu thu­¬ng con vËt m×nh ch¨m, ®õng nu«i nã theo chÕ ®é vç bÐo, c«ng nghiÖp qu¸ møc, nÕu lµm thÕ b¹n cã thÓ cã mét con gµ d¨m b¶y c©n ®Ó b¸n ®u­îc ®«i ba triÖu ®ång, như­ng b¹n ®· giÕt ®i nh÷ng c¸i b¶n chÊt cña gièng gµ nµy, ®óng kh«ng? ë®êi ng­êi ta hay nãi Phó quý nh­ưng còng rÊt nhiÒu ng­uêi kh«ng phó vµ rÊt quý, v× nh÷ng ngưêi ®ã biÕt gi¸ trÞ cña c¸i quý mµ kh«ng ®Ó cho c¸i phó x©m tËp vµo.

Cã ba gièng vËt rÊt g¾n bã víi con ng­êi: Con ngùa kh«n khi xa chñ cã thÓ bá ¨n mµ èm, con chã dï chñ cã nghÌo ®Õn ®©u vÉn ®i theo ®Õn cïng vµ con gµ lµ chñ tÝn, nã cÇm canh b»ng tiÕng g¸y rÊt ®óng, nã chñ tÝn vÒ thêi gian.

` Thanh TrÇn

(1): BiÕt th× kh«ng nãi, nãi lµ kh«ng biÕt.

(2): Ngùa, tr©u, bß, dª, gµ, chã, lîn lµ s¸u gièng sóc vËt con ng­êi nu«i.