Thiếu tướng Hoàng Sâm – người đội trưởng đầu tiên của đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (Tô Lan Hương)

Những năm 1940, có một người cán bộ cách mạng mà đồng bào Việt Bắc vô cùng yêu quý. Ông là người là người có tài bắn súng giỏi hơn cả các xạ thủ nổi tiếng, là người đã vào tận hang phỉ, thu phục những trùm phỉ khét tiếng nhất vùng Việt Bắc, kết nghĩa anh em với chúng, đem lại sự bình yên cho nhân dân khắp vùng Hà Quảng. Trong cuộc đời người đội trưởng đầu tiên của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân – Thiếu tướng Hoàng Sâm, điều nuối tiếc duy nhất, có lẽ chính là việc ông đã ra đi khi mới 53 tuổi, để lại bao nhiêu tiếc thương cho những người ở lại.

Hai tướng Hoàng Sâm và Văn Tiến Dũng ở Việt Bắc 1948.

Người hùng diệt phỉ ở biên giới Việt - Trung

Ngày 22 tháng 12 năm 1944, theo chỉ thị của Trung ươg Đảng và Bác Hồ, tại khu rừng Trần Hưng Đạo, châu Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng, đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (tiền thân của Quân đội Nhân dân Việt Nam) thành lập. Đồng chí Hoàng Sâm, khi đó 29 tuổi, trở thành người đội trưởng đầu tiên Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân. Vào năm 1948, Hoàng Sâm cũng trở thành một trong 10 vị Tướng đầu tiên của Quân đội Nhân dân Việt Nam trong đợt phong Tướng đầu tiên khi mới 33 tuổi.

Những tài liệu còn lại về Thiếu tướng Hoàng Sâm, người đội trưởng đầu tiên của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, người chỉ huy dũng cảm của mặt trận Tây Tiến, đến giờ này còn rất ít. Đại úy Hoàng Sùng – con trai Thiếu tướng Hoàng Sâm, anh nói: “Cha tôi hi sinh đến nay đã hơn 40 năm, khi chị em tôi còn rất nhỏ. Những câu chuyện về ông, chúng tôi chỉ được biết qua những lời kể ít ỏi của mẹ và của những người bạn đã cùng vào sinh ra tử với cha”.

Thiếu tướng Hoàng Sâm tên thật là Trần Văn Kỳ, sinh năm 1915, 12 tuổi, ông đã đi theo Bác Hồ. Ngày đó cha mẹ ông sang đất Thái Lan làm ăn. Khi đó, Bác Hồ từ Pháp về Xiêm hoạt động, lấy bí danh là Thầu Chín. Thấy cậu bé Trần văn Kỳ thông minh, nhanh nhẹn, đồng chí Thầu Chín đã chọn Trần Văn Kỳ làm liên lạc viên. Cậu bé 12 tuổi, sớm giác ngộ Cách mạng, đã từ biệt cha mẹ, dấn thân trên con đường lý tưởng của mình. Trần Văn Kỳ đã đi theo đồng chí Thầu Chín đến khắp các tỉnh của Thái Lan để hoạt động, tuyên truyền cách mạng cho đến khi đồng chí Thầu Chín bị mật vụ Xiêm phát hiện, trục xuất khỏi Thái Lan. Cái tên Hoàng Sâm của ông cũng do chính Bác Hồ đặt tên. Tháng 2 năm 1941, khi  Bác Hồ trở về nước lãnh đạo cách mạng, Hoàng Sâm, cùng với đồng chí Phùng Chí Kiên, Lê Quảng Ba, Đặng Văn Cáp đã được Người tin tưởng chọn là những người bảo về Người từ Trung Quốc về Pắc Bó – Cao Bằng.

Đồng bào Việt Bắc có rất nhiều câu chuyện huyền thoại về Thiếu tướng Hoàng Sâm. Ông cưỡi ngựa giỏi không kém bất cứ người dân tộc nào, và có tài bắn súng bằng hai tay xuất sắc như một xạ thủ thứ thiệt. Ngày đó, Tạ Đình Đề là một xạ thủ nổi tiếng. Người ta nói Tạ Định Đề có thể bắn tắt điếu thuốc lá trên vành môi người đứng xa 20m.

Gia đình Tướng Hoàng Sâm.

Trong một hôm hứng khởi, vì muốn thử súng mới, lại đúng dịp xạ thủ Tạ Đình Đệ có mặt ở Liên khu 3, Thiếu tướng Hoàng Sâm đã gọi Tạ Đình Đề ra thi bắn, với rất nhiều “trọng tài” là các cán bộ Liên khu. Mục tiêu là chùm sung rừng cách xa 20m, mỗi người bắn 3 viên. Kết quả, Thiếu tướng Hoàng Sâm là người chiến thắng.

Không chỉ nổi tiếng về tài bắn súng như xạ thủ, Thiếu tướng Hoàng Sâm là còn được đồng bào Việt Bắc yêu quý vì ông cùng với Thiếu tướng Lê Quảng Ba là những người đã có công dẹp yên các trùm phỉ quanh khu vực biên giới. Ngày đó vùng biên giới Việt – Trung có nhiều toán thổ phỉ vũ trang hoành hành, nhũng nhiễu nhân dân. Năm 1939, Châu ủy Hà Quảng đã phát động phong trào chống phỉ, đồng thời vận động những người dân đi theo phỉ vì nghèo đói trở về làm ăn lương thiện. Những tên trùm phỉ khét tiếng nhất ngày đó là anh em Voong A Sáng, Voong A Sinh, Châu Sla Tham (Châu ba mắt), Lỳ Xíu, là những cái tên mà khiến bất cứ người dân nào chỉ cần nghe tên thôi cũng run bần bật. Nhưng Thiếu tướng Hoàng Sâm là những người đã khuất phục toàn bộ những trùm phỉ đó.

Những trùm phỉ này phần lớn là người Trung Quốc sống sát biên giới, sang Việt Nam cướp bóc, nhũng nhiễu nhân dân. Bọn chúng rất ngang tàng, nhưng cũng rất phục những người tài. Có lần, Thiếu tướng Hoàng Sâm đã một mình xông vào động phỉ để thuyết phục hai trùm phỉ Voong A Sáng và Voong A Sinh. Một mình giữa hang ổ của phỉ, ông không hề run sợ. Không biết ông nói gì, nhưng khi ông ra khỏi hang, Voong A Sáng và Voong A Sinh đã cắt máu ăn thề, kết nghĩa anh em với ông. Nghe kể về ông, tên Lỳ Xíu đã kéo quân đến Pắc Bó đòi gặp ông Trần (Hoàng Sâm) và ông Lê (Thiếu tướng Lê Quảng Ba) để thi bắn súng. Sau khi bị thua trước Hoàng Sâm và bị Hoàng Sâm thuyết phục, Lý Xìu cũng nhận Hoàng Sâm làm anh kết nghĩa. Nạn phỉ vùng biên giới Việt – Trung bị dẹp yên từ đó.

“Nếu anh chết, đã có em, có Đảng, có nhà nước lo cho các con”

Mải mê hoạt động cách mạng, nên ngoài 30 tuổi, Thiếu tướng Hoàng Sâm mới cưới vợ. Sau năm 1945, Bác Hồ thấy nhiều cán bộ cách mạng đi theo mình, vì quá dấn thân, quá hy sinh cho sự nghiệp lý tưởng mà quên mất vợ con, nên rất chú ý đến việc tác thành chuyện nhân duyên cho các cán bộ của mình. Thiếu tướng Hoàng Sâm cũng là một trong số đó. Ông nên duyên vợ chồng với cô giáo Mỹ Lệ, trước khi ông được phong Tướng hơn 1 năm.

Thiếu tướng Hoàng sâm hy sinh năm 1968, ở mặt trận Bình Trị Thiên. Khi đó người con trai út của ông mới lên 7 tuổi. Nên những người con của ông chỉ có rất rất ít ký ức về ông.

Đại úy Hoàng Sùng, con trai Thiếu tướng Hoàng Sâm kể: “Tôi nhớ ngày xưa bố tôi rất chiều con. Ông chiều con đến nỗi, chị em chúng tôi muốn ăn một cái kẹo, muốn mua 1 cái áo mới, thì đều xin bố chứ không xin mẹ. Nhưng bố tôi cũng rất nghiệm. Chị tôi đi sơ tán, học ở tận Hưng Yên, những lần bố tôi có chuyến đi công tác xuống đó, mẹ tôi xin cho chị đi nhờ, ông không bao giờ đồng ý. Ông bảo xe của công, không thể dùng vào việc riêng. Bố tôi hết công tác ở đơn vị này, lại sang công tác ở đơn vị khác. Sau này tôi đi học ở trường Thiếu sinh quân, nên bố con cũng rất ít gặp nhau. Nhưng năm 1968, khi tôi 16 tuổi, bố tôi được lệnh vào Nam chiến đấu, tôi đã được bố cho tiễn đến Thanh Hóa. Ngày đó, khi tiễn bố, tôi đã nung nấu ý định đi theo bố vào Nam chiến đấu, để có thể sát cánh bên ông, bảo vệ ông. Trên đường đi, tôi nói với ông: “Bố ơi, cho con đi theo bố”, nhưng bố tôi nghiêm mặt, nắm chặt vai tôi, dặn dò: “Không, con phải ở lại, ráng học hành”. Cha con tôi chia tay trong một rừng thông ở Thanh Hóa – chẳng ngờ rằng đó là cuộc chia ly mãi mãi.

Tôi vẫn nhớ trước ngày bố tôi lên đường vào Nam, mẹ tôi lo lắng mất ăn mất ngủ. Mẹ tôi hỏi bố: “Chiến trường đang ác liệt như thế, anh đi rồi nếu chẳng may không về, ai nuôi 5 đứa con nhỏ?”. Bố tôi chỉ trả lời 1 câu ngắn gọn: “Anh chết, thì các con đã có em, đã có Đảng, đã có Nhà nước lo. Chúng nhất định nên người”. Tôi nghĩ, ba tôi hi sinh rất thanh thản, vì ông tin tưởng hoàn toàn vào con đường mình đã chọn”.

Vào Nam, Thiếu tướng Hoàng Sâm chiến đấu ở mặt trận Bình Trị Thiên. Nhưng  tháng 12 năm 1968, căn hầm nơi ông đang bàn việc bị trúng bom. Không một ai trong căn hầm đó sống sót. Đại úy Hoàng Sùng kể: “Tôi nhớ hôm đó mẹ tôi đang ở nơi sơ tán bỗng nhận được tin báo bố tôi đang ra Hà Nội và yêu cầu cả gia đình về. Bộ Quốc phòng không hề nói bố tôi đã hi sinh, nhưng vừa nhận được tin báo là mẹ tôi khóc. Mẹ bảo bố ra giờ này có nghĩa là bố hi sinh rồi. Bố tôi được đưa về Bệnh viện 108, trong một cái thùng tôn bằng sắt, vượt qua gần 1000km bom đạn. Người duy nhất được nhìn mặt bố tôi là Bác Hồ. Cả mẹ tôi và chị em chúng tôi đều không được nhìn mặt  bố lần cuối. Trong tang lễ bố tôi, khi Bác Hồ đến viếng, mẹ tôi vừa khóc vừa nắm chặt tay Bác. Bà hỏi Người: “Cháu chỉ hỏi Bác một câu thôi: Người nằm trong quan tài kia có phải anh Hoàng Sâm không?”. Bác trả lời: “Tôi hứa với cô, đó chắc chắn là anh Hoàng Sâm”. Sau này chúng tôi mới biết khi nghe tin bố tôi nằm xuống ở mặt trận Bình Trị Thiên, Bác Hồ đã quả quyết yêu cầu: “Bằng mọi giá phải đưa được Hoàng Sâm về Hà Nội”. Nhưng bố tôi bị bom, thi thể không còn lành lặn. Có lẽ vì lý do đó, Bác và các lãnh đạo Nhà nước đã không cho chúng tôi được nhìn mặt ông lần cuối, tránh cho chúng tôi những nỗi ám ảnh sau này”.

Đại úy Hoàng Sùng kể, sau khi cha anh mất, mẹ anh đã một mình gánh vác cả gia đình, nuôi 5 người con nên người. Bà không bao giờ than phiền bất cứ điều gì, chỉ cứ nói đi nói lại một điều: ‘Đôi khi mẹ ước bố con không phải một vị Tướng, mà chỉ cần là một người nông dân, một anh bán thịt bình thường cũng được”. Có lẽ mẹ tôi ước thế, vì mẹ tôi nghĩ nếu bố tôi chỉ là một người dân bình thường, có lẽ bố tôi sẽ  vẫn còn sống, mẹ tôi vẫn còn bố bên cạnh chia sẻ, đỡ đần, chị em tôi vẫn có bố.

Không còn cha bên cạnh, nhưng chúng tôi vẫn rất tự hào về ông, tự hào mỗi khi gặp những đồng đội của ông, nghe họ kể về những chiến công của ông khi còn sống. Chúng tôi cũng tự hào về mẹ, vì sau khi mẹ mất, dù nuôi 5 đứa con, dù cuộc sống có khó khăn đến mấy, mẹ tôi cũng tìm cách vượt qua. Mẹ tôi là con gái Hà Nội, nên rất có khiếu buôn bán. Khi kinh tế khó khăn, mẹ vừa làm giáo viên, vừa buôn bán thứ này thứ nọ, vừa nuôi con lợn con gà. Mẹ chưa bao giờ để chúng tôi phải ăn một bữa cơm đói, và cũng không bao giờ cho phép chúng tôi mặc quần áo không lành lặn đi học. Mẹ cũng không bao giờ ngửa tay vay tiền ai suốt cuộc đời mình. Và càng không bao giờ mang cái danh “vợ liệt sĩ” đi ra ngoài ôn nghèo kể khổ. Năm 1992, chúng tôi bốc mộ cho bố. Lúc đó mẹ tôi đã qua đời. Đến lúc chết, bà cũng không được gặp lại ông. Nhưng tôi tin, bố tôi dù không còn, vẫn dõi theo mẹ con tôi và rất tự hào về những gì mà mẹ tôi đã làm cho con cái”.

Hương Thảo Nguyên