Sư tử về già, quan chức về hưu (ST: Phạm Tuấn Phan k7)

Quyền lực ghê lắm. Nó là một thứ ma túy khủng khiếp. Nó vô hình nhưng làm tha hóa con người rất nhanh. 
Không biết có phải "đất lành chim đậu" hay không mà khu tôi ở rất nhiều người nổi tiếng. Văn nghệ sĩ có, nhà khoa học có, thương gia nhiều, và đặc biệt là lắm quan chức. Nhiều ông làm to lắm, sơ sơ đã có đến mấy ông bộ trưởng, vụ trưởng, cục trưởng, giám đốc các sở,... nhưng phần lớn lại đã về hưu.
Thỉnh thoảng tôi đi dạo vào buổi sáng hay buổi chiều quanh các vườn hoa, công viên, sân tập thể dục,... thường vẫn gặp họ. Người thì biết tên, kẻ chỉ biết mặt, trông rất quen mà không nhớ nổi tên. Phần lớn họ ăn mặc rất giản dị, nhiều ông còn luộm thuộm, thậm chí nhếch nhác là đằng khác. Nhưng có điểm chung trông ông nào cũng rất hiền lành, ít nói và lúc nào cũng có vẻ trầm tư như đang nung nấu, nghĩ ngợi một điều gì đó rất ghê...


Có hôm, tình cờ tôi ngồi uống trà ở một quán bán rong trong công viên cạnh một đôi bạn già. Nói là già nhưng cũng mới về hưu cả thôi. Một ông béo tốt đẫy đà, tươi tắn, còn ông kia trông héo hắt, khô gầy, khắc khổ. Ông béo oang oang như súng liên thanh, còn ông gầy nhỏ nhẹ, nhát gừng, nhiều lúc tôi không nghe được ông nói gì. Tôi ngồi uống nước và lặng lẽ quan sát. Ông gầy hỏi:
- Hôm nay cậu không ra cơ quan nữa à?
- Thôi, thôi từ hôm qua rồi. 3 tháng rồi còn gì nữa ông. Tôi đã nhận sổ hưu hơn 3 tháng và trong thời gian ấy, mặc dù đã có người thay, tôi vẫn không sao quen được. Sáng nào cũng vậy, đúng giờ ấy, tôi vẫn đến chỗ chiếc bàn tôi ngồi hơn hai chục năm nay, xin phép người mới thay mình ngồi vào đó một lúc cho nó đỡ nhớ ông ạ. Ngồi khoảng 30 - 40 phút rồi tôi mới rời bàn đi về nhà coi như một ngày làm việc đã qua.
Ông béo nói một thôi một thồi, nhưng khác cái là giọng ông lúc này như trầm xuống, nhất là khi nói tới cái bàn mà ông đã gắn bó hai chục năm nay.
Khi nghe ông béo nói, tôi để ý thấy ông gầy mặt buồn rười rượi, ủ ê, mắt đăm đăm nhìn về một phía... hình như ông cũng đang nhớ lại một thời. Đúng lúc cả hai ông đứng dậy, ông gầy chỉ nói: "Cậu mà cũng buồn bực thế à?", rồi hai ông đi bộ tiếp con đường mà họ vẫn thường đi.
Tôi cũng vừa định đứng dậy, thì bà bán nước lẩm bẩm: "Rõ khổ ! Khi đang còn làm to không biết có nghĩ đến lúc này không?".

Tôi lân la hỏi mới biết ông béo vốn chỉ là một người biên tập, sửa morat cho một nhà xuất bản. Nhưng ông gầy thì làm chức gì to lắm. Bà ở gần nhà ông này nên biết rất nhiều chuyện. Bà kể khi còn đương chức, vào những dịp lễ tết, người ra kẻ vào nhà ông tấp nập; chen chúc như đi hội, đi chùa; xe ô tô xếp hàng dài. Nhiều người chỉ vào bên trong được ba bốn phút, thế là lại phải ra ngay để người khác, đoàn khác còn vào. Vợ ông ấy tiếp khách nhiều quá, có hôm tụt cả huyết áp.
- Chẳng biết ông ấy có nhớ hết mọi người đến không nữa - bà bán nước tiếp - nhưng thấy ai ra khỏi nhà ông ấy cũng mặt mày phấn khởi, rạng rỡ lắm, cứ như vừa xong một việc lớn...
Rồi cũng theo lời bà, những ngày sau khi ông về hưu, tết nhất không một bóng người. Cửa khóa im ỉm. Sân nhà đầy lá. Lớp lớp không thấy ai quét. Ông ra vào lặng lẽ như một cái bóng. Ban đầu ông ít ra khỏi nhà, gần đây có "ông béo biên tập" rủ nên thường đi dạo hơn...
*
Tôi ngồi lặng trong bóng buổi chiều buồn. Xung quanh lá vàng rơi lộp bộp mỗi khi có cơn gió nổi lên. Vòm cây xạc xào như chia sẻ nỗi vơi đầy, vui buồn, sướng khổ của cuộc đời này. Tôi bỗng thấm hiểu những gì đang diễn ra trong tâm hồn 2 ông bạn già đã nghỉ hưu, nhất là với ông gầy.
Cứ thử tưởng tượng, khi ông còn đương chức; từ mờ sáng đến tận đêm khuya, lúc nào cũng có kẻ chực người chờ, đón rước linh đình. Một bước là xe, hai bước là máy bay. Mở mắt ra đã thấy nỉ non toàn những tiếng thưa lời bẩm, tiếng dạ lời vâng...ăn thì toàn cao lương mĩ vị, uống thì sâm nhung đủ thứ trên đời...
Giờ thì hình như có gì khác lắm. Chắc không phải do ông thiếu tiền, thiếu miếng ăn, thức uống. Già rồi ăn uống đáng là bao. Nhà cửa không phải lo, đi lại không thành vấn đề. Thế sao mặt ông lúc nào cũng ủ ê, buồn bã? Tôi nghĩ, chắc chắn ông buồn vì thấy mình không còn quyền lực, mất hết quyền lực; "Than ôi, thời oanh liệt nay còn đâu!"; nói bây giờ không ai nghe, quát cũng chẳng ai sợ... Suốt ngày chẳng thấy ai đến xin ý kiến hay kí cót gì... Nghĩa là thấy mình cứ như người thừa, tồn tại một cách vô nghĩa, vô duyên. Ông bị bệnh say đắm quyền lực. Một thứ bệnh rất dễ mắc phải và khó chữa lắm. Nhất là ở xứ ta.
Cứ nghĩ mà xem, như cái ông béo kia làm biên tập viên thì có gì to tát, thế mà khi "mất việc", 3 tháng trời vẫn chưa quen, vẫn nhớ da diết cái công việc mà nhiều người cho là "khổ sai" ấy. Thế mới hiểu nỗi đau của những ông to như cái ông gầy này đến mức nào? Hèn gì có ông lớn khi đã về hưu, đến sinh hoạt tổ dân phố, vừa bước vào phòng đã giơ cao tay hua hua chào; người ta mời phát biểu, vừa đứng lên ông đã tự vỗ tay,... trong khi chẳng ai vỗ tay cả. Chắc ông phải thấy rất ngượng ngùng vì những thói quen quyền lực đã hằn sâu trong nếp sống.
Rất nhiều ông to khác, về hưu rồi, lúc gặp gỡ, khi bắt tay vẫn cứ theo thói quen xưa: giơ bàn tay buông thõng cho người khác sờ vào. Mỗi khi gặp những bàn tay béo tròn, mũm mĩm mà lạnh lùng, nhạt nhẽo, vô cảm ấy tôi không khỏi rùng mình. Rồi sau đó cứ thấy buồn cười, buồn bực, buồn nôn cho cái kiểu bắt tay ấy. Cũng là hệ quả của bệnh quyền lực đấy.
Tôi có quen thân với vợ chồng một anh bạn, có thời gian đi học cùng nhau... cùng đói khổ, cơ hàn... Thương lắm! Sau hơn chục năm phấn đấu, đùng một cái anh ấy được bổ nhiệm làm Hiệu trưởng một trường đại học lớn. Nghĩ mà mừng cho bạn. Bèn hăm hở đến thăm và chúc mừng. Gọi điện đến nhà, mấy lần, lần nào người giúp việc cũng trả lời: "Thầy ấy đi vắng!". Đến hôm gặp cả vợ chồng tại một tiệc nhậu, vợ cậu ấy cứ như không quen biết gì mình. Lạ quá! Hình như khi chồng đã làm to thì bà vợ phải thay đổi sao cho tương xứng với chức của chồng, để tạo thế oai phong, và trên hết để tỏ ra có quyền lực thì phải.
Quyền lực ghê lắm. Nó là một thứ ma túy khủng khiếp. Nó vô hình nhưng làm tha hóa con người rất nhanh. Tôi biết rõ hai người bạn chơi với nhau rất thân, bình thường vẫn cậu cậu, tớ tớ. Rồi một ngày đẹp trời, ông bạn kia ngồi vào ghế Thứ trưởng. Tình thế thay đổi hẳn. Ngay hôm sau, tôi đã thấy anh này rối rít "em em- anh anh" rất nhún nhường, lễ phép với ông Thứ trưởng mà mới hôm qua còn cậu cậu, tớ tớ. Mà có phải ở cuộc họp hay mít tinh, lễ lạt gì đâu. Khi chỉ còn lại hai người, tôi hỏi cậu ấy: "Sao mày thay đổi nhanh thế? Hay thằng kia bắt mày xưng hô thế? Cậu ấy rất thành thực: "không thay đổi sao được! Từ khi ông ấy được bổ nhiệm tao thấy mình nhỏ bé quá nên phải thay đổi chứ sao".
Hóa ra trong nhiều trường hợp sự tha hóa lại không bắt đầu từ người có quyền lực. Mà là từ tâm lí hèn đớn, tự ti của những người xung quanh họ. Chính tâm lí ấy khơi dậy ngọn lửa đam mê quyền lực của người cầm quyền và dần dần làm hỏng họ. Quyền lực đã làm cho rất nhiều người phải tự nhiên quỳ xuống và thấy mình thấp bé đi, trong khi chính họ nếu đứng dậy thì chẳng có gì thấp hơn kẻ nắm quyền lực cả! Thế mới thấm thía lời kêu gọi của Marat[1]: "Người ta lớn bởi vì ta quỳ xống/ Hỡi nhân dân hãy đứng thẳng lên".
Tuy nhiên trong lịch sử, thực tiễn cuộc sống cũng đã chứng minh có rất nhiều bậc tài trí hơn người, những đấng minh quân, những tướng lĩnh giỏi, những tổng thống tài ba... bản thân họ là sự hiện thân của quyền lực, biểu tượng của quyền lực một cách tự nhiên, chân chính. Có cúi đầu trước họ, ta cũng chẳng xấu hổ là mấy...
Cho dù thế, đã là con người không ai có thể chống lại được tuổi già. Sẽ có một ngày ai cũng thế thôi, ai rồi cũng rơi vào bi kịch của sự bất lực cả thể chất lẫn tinh thần. Răng sẽ rụng dần, tai không còn thính, tóc bạc hơn lên, và chân chậm, mắt mờ... Sự bất lực về thể chất ai rồi cũng như nhau. Nhưng nỗi đau tinh thần sẽ là rất khác ở những người có vị trí khác nhau khi họ đã về già.
*
Có lẽ vì thế, tôi thường vẫn nghĩ, Sư tử về già buồn bã hơn nhiều các loài khác như cầy, cáo chẳng hạn. Cầy, cáo vốn bị khinh bỉ và bị coi thường từ nhỏ, nên đến lúc già có bị khinh bỉ tiếp cũng chẳng có gì lạ cả và do vậy chẳng có gì xấu hổ, nhục nhã hơn. Nhưng Sư Tử đã từng hiểu, từng nếm trải thế nào là sang trọng, thế nào là đớn hèn, thế nào là uy vũ, thế nào là vinh quang... thì khi đã về già "mắt mờ, chân chậm" mới thấm thía nỗi đau đớn ê chề trong tâm hồn mà các loài khác không thể nào hiểu được. Nhất là loài cầy, cáo.
Đỗ Ngọc Thống (theo VHNA online)