BÊN BIỂN ĐÔNG THƯA CÙNG ĐỖ PHỦ CHUYỆN “BÌNH NGÔ” (Đỗ Trung Lai)

Đỗ Trung Lai, học Vật lý, có thời gian giảng dạy tại Trường VHQĐ Lạng Sơn (1974-82). Từng công tác ở Báo QĐND (1982-2004), sau đó về Đài Tiếng nói VN tới 2006 anh nghỉ hưu. Anh giỏi Hán-Nôm (không qua trường lớp) và mê thơ Đường, từng dịch thơ Đỗ Phủ. 

Mời cùng đọc tâm tư của anh trước sự kiện Giàn khoan 981 vào Biển Đông nước ta.

I

“Kiếp này sao nhọc quá

Thân sầu thành xương khô

Giặc mọc như lông mọc

Chửa vui lâu bao giờ!”⁽¹⁾

Thơ tiên sinh như viết về nước Việt

Cả ngàn năm đầy giặc Hán, giặc Ngô⁽²⁾

“Đồng trụ chiết” thì “Giao Chỉ triệt”⁽³⁾

Tự ngàn xưa còn đau đến bây giờ!

II

Tiên sinh ạ! Nước Việt này là thế

“Giặc mọc như lông mọc” suốt bao đời

Giặc xé nát cảnh êm đềm Lạc Việt

Cổ Loa thành, người Việt phải xây thôi!

Với Thành Ốc, với nỏ thần Cao Lỗ

An Dương Vương thề kế nghiệp Vua Hùng

Ngỡ bền vững muôn đời trời Âu Lạc

Thì một ngày, lông ngỗng trắng rưng rưng!

Lông ngỗng trắng, ngỡ tình yêu trong trắng

“Giặc trong nhà” lần theo dấu tin yêu!

Cha ngoái lại: “Mất thành, con phải chết!”

Gươm oan khiên, đau đớn dội trăm chiều!

Biển nhận máu Mỵ Châu về luyện ngọc

Ngọc từng viên vò hận. Cổ kim ơi!

Sống cạnh “Thiên triều” không thể ngây thơ được

Thần Kim Quy vuốt ngực trước con người!

III

Giặc Hán đến giết chồng, đàn bà đành ra trận

Sáu mươi lăm thành, sầm sập trống đồng rung

Cột Mã Viện cắm vào lòng dân Việt

Biết chuyện này, Người liệu có thơ không?

IV

Bà Triệu nước tôi bình Ngô mà tử trận

Đất Tùng Sơn đón ngọc bấy thu rồi⁽⁴⁾

“Đối diện Vương Bà nan - Hoành qua đương hổ dị”⁽⁵⁾

Lời nước Người hay lời của dân tôi?

V

Rồi Lương tặc tự Nam Triều đổ xuống

Hãm Giao Châu trong thống khổ ê chề

Lý Giám quân đành từ quan xưng Đế ⁽⁶⁾

Lầu Vạn Xuân như giấc mộng đêm hè!

VI

Lại Phương Bắc! Lại là từ Phương Bắc!

Xứ An Nam từ đó đọc thơ Đường⁽⁷⁾

Có phải bởi Đường thi đầy bóng giặc

Mà bên Người “xuất” bớt xuống Nam Phương?

“Chia để trị”- Việt thành bao châu huyện

Nước tôi như chiếc bánh của Đường triều!

Mai Hắc Đế, rồi Đại Vương Bố Cái

Phải dựng cờ đòi lại nước non yêu

Tôi đã dịch thơ Đường dư vạn khổ

Luật Đường thi thành thi luật nước tôi rồi

Những mùa thu trong thơ Đường đẹp thế

Mà giặc Đường làm hỏng những thu tôi!

VII

Đường triều mất, tiên sinh không còn nữa!

Những chuyện sau này, xin kể tiếp Người nghe:

Giặc Nam Hán sầm sầm sang đất Việt

Chuyện thế nào, xin hỏi Bạch Đằng kia!

Bạch Đằng giấu trong mình muôn cọc nhọn

Nên “Đằng Giang tự cổ huyết do hồng”⁽⁸⁾

Đến cọc gỗ cũng hóa thành dân Việt

Theo Ngô Quyền phá giặc trên sông!

VIII

Nam Hán chạy, Tống triều đưa sứ đến

Đinh Đế tôi ngậm ngải cống “Thiên triều”⁽⁹⁾

Nhận cống nạp, Tống triều còn chưa thỏa

Muốn nước này hơn chim chả, nhung hươu...!

Được một giáp, Tiên Hoàng tôi tạ thế

Đang thọ tang mà giặc Tống xông vào,

Theo Kinh Lễ, còn gì đau hơn nhỉ?

Lê Đại Hành đành phải ngự ngôi cao

Nước tôi nhỏ nhưng cầu hòa không được

Đành cùng nhau làm lại Bạch Đằng Giang

Hầu Nhân Bảo vào đây mà chết trận

Thêm một lần giặc đến rồi tan!

Tống phục hận, sai Quách Quỳ, Triệu Tiết

Mang đại binh hòng cướp nước tôi về

Lý Thường Kiệt phá tan tành giặc dữ

“Nam quốc sơn hà” làm theo kiểu Đường thi!

IX

Tiên sinh ạ! Rồi Trung Hoa mất nước!

Ngựa Nguyên - Mông tung vó vượt biên thùy

“Quân bất kiến: Hoàng Hà chi thủy”

“Thiên thượng lai”⁽¹⁰⁾cuốn mọi quốc gia đi!

Nước tôi nhỏ nhưng chúng tôi trụ được

Giặc Nguyên - Mông bảy đến, ba về!

Trần Hưng Đạo được đất này phong Thánh

Bao đền thờ dân dựng vẫn còn kia

“Ba bận chuyển nhà bằng một lần nhà cháy”

Trần triều tôi từng ba bận cháy nhà!

Trẻ chết đói trong những lần chạy giặc

Anh linh Người hẳn rất xót xa?⁽¹¹⁾

Dâng Công chúa An Tư cho giặc dữ

Như Chiêu Quân nhà Hán cống sang Hồ⁽¹²⁾

Vào đất giặc, không ai quay về nữa

Nghe chuyện này, Người liệu có đề thơ?

Khi giết giặc, mắt người Nam không chớp

“Khắp toàn thân là đảm”⁽¹³⁾ giữa trận tiền

Lúc hóa Phật, “Như cám nằm đáy cối”⁽¹⁴⁾

Gặp thu lành, bên chén, đợi trăng lên

Vua ra trận, rồi vua thành Phật

Bên nước Người, chuyện ấy có hay chưa?

Thơ Người viết giống như người Việt nghĩ

Chỉ mong sao gươm giáo hóa cày bừa!⁽¹⁵⁾

X

Thơ là thế, nhưng đời đâu được thế

Minh thay Nguyên giày xéo nước non tôi

Lại phải nấu cày bừa làm gươm giáo

Đem mâm đồng, chuông, khánh đúc thần lôi!

Tiên sinh ạ! Mười năm trời kháng chiến

Bao nhiêu là vợ góa với con côi!

“Linh Sơn kia, lương cạn mấy tuần rồi

Này Khôi huyện, quân không một đội!”⁽¹⁶⁾

Thái Tổ nhà Lê, húy danh là Lợi

“Nếm mật nằm gai” đâu chỉ có hai năm!⁽¹⁷⁾

Thịt ngựa chiến cầm hơi, giết voi trận nuôi quân

Khi thắng giặc, trả gươm về cõi khác

Tặng trăm thuyền cho hàng binh hồi quốc

Cấp ngựa đưa hai vạn lục quân về⁽¹⁸⁾

Tình hòa hiếu ngày đêm trau chuốt

Câu chuyện này, sử sách nước Người ghi.

Ngẫm tiên sinh: Chữ nghĩa thế kia

Khổ nhục một nia. Thương đời một kiếp

Nếu không có Ức Trai, chắc Người cũng viết

“Cáo bình Ngô”, như một bậc tu mi?

XI

Bên nước tiên sinh: Minh đổ, Mãn về

Tóc bện bím sau đầu đàn ông Hán!

Nhân Lê - Trịnh chợ chiều, đưa giặc đến

Đem “kẻ hèn nhất nước” trở về ngôi⁽¹⁹⁾

Nên Quang Trung Hoàng Đế nước tôi

Gác gia sự, xuất sư nhằm hướng Bắc

“Đánh một trận sạch không kình ngạc”⁽²⁰⁾

Hoa đào bay, phấp phới chiến bào bay!

XII

Thanh chạy rồi thì lại đến giặc Tây

Tiên sinh ạ! Toàn tàu đồng súng thép

Mỗi hòa ước là một lần cắt đất

Cắt đất dâng người, thà cắt thịt da tôi!

Vua tôi nhục, bỏ thành đi chống giặc

Giặc bắt vua, đóng cũi lưu đầy

Những ai dám Cần Vương phục quốc

Bị bêu đầu cắt cổ chẳng ghê tay!

Đem một nước chia ba kỳ như bỡn

Ngai bù nhìn, hỏi nước có còn không?

Trung Hoa cũng bao lần vinh lộn nhục

Có thơ nào khóc Việt hộ tôi không?

XIII

Áo nhuộm máu, áo hóa thành cờ đỏ

Mơ tự do, tự do hóa sao vàng

Thu đại nghĩa, thu sao vàng cờ đỏ

Ngắm Cha già, cả dân tộc hân hoan!

Cả dân tộc theo Cha già kháng chiến

Chín năm ròng mới đến được Điện Biên

Hè năm ấy, có một rừng cờ trắng

Run rẩy hàng, khi cờ đỏ bay lên!

Tiên sinh ạ! Giá như Người còn thọ

Tôi sẽ đưa Người đến Điện Biên

Thăm chiến địa và thăm hầm Đại tướng

Biết nơi này, thơ ai cũng hay thêm

XIV

Nước hai nửa, còn chưa về một mối

Đền chửa xây xong đã gặp kẻ đốt đền

Thế là lại xuôi Nam ngược Bắc

Vốn “đồng bào”, mà hai phía - hai bên!

Hai chính thể, cờ không cùng một sắc

Đài hai miền, tiếng Việt ngược chiều nhau

Cha mẹ, anh em thành người hai chiến tuyến

Mấy chục năm ròng, càng nghĩ lại càng đau!

Tiên sinh ạ! Thế rồi thu xếp được

Càng đánh càng thua, Mỹ rút quân về

Mùa xuân nọ, cả hai miền nước Việt

Lại cùng nhau chung một bóng cờ!

Tiên sinh ạ! Thế rồi thu xếp được

Đau thương nhiều, người Việt vực nhau lên

Triệu người chết, triệu người mang thương tật

Chiến công nhiều, hạnh phúc chẳng nhiều thêm!

Hạnh phúc nào? Những thân tàn ma dại!

Đi-ô-xin âm ỉ giữa thai người

Bao dị dạng dưới trời Nam tàn úa

Một nhà đau, đau khắp cả giống nòi!

XV

Thế mà lúc chúng tôi đang dở việc

Thì có người sang cướp mất Hoàng Sa!

Tiên sinh nhỉ? Anh em nào lại thế?

Chỉ sớm chiều, tình nghĩa đã phôi pha!

Xong việc lớn, nước tôi còn bề bộn

Lính phục viên chưa thuần lại việc đồng

Thì có giấy báo ngày tái ngũ

“Binh xa hành”⁽²¹⁾, Người viết tiếp hay không?

Họ phải tới miền Tây Nam tổ quốc

Ở nơi đây, Khơ Me đỏ công thành

Vừa đánh Mỹ cùng nhau ngày trước

Giờ quay đầu, xả súng liên thanh!

Khơ Me đỏ nhờ ai làm cố vấn?

Căm Pu Chia máu chảy khắp ao đìa

Cả dân tộc chỉ còn non nửa

Cũng chết dần trong bóng áo đen kia!

Thời thế thế, quân Việt đành phải thế

Đi cứu mình, đi cứu đất Ăng Co

Anh nuốt vội liều ký ninh còn lại

Rồi cùng em sang xứ sông hồ!

Rồi một sớm, người Bắc tràn Ải Bắc

Nước Nam tôi thọ địch cả hai đầu!

Vọng Phu thạch thêm một lần hóa đá

Lòng trời sâu đâu sánh dạ người sâu!

Tiên sinh ạ! Cuối cùng thu xếp được

Quân hai bên về doanh trại hai nhà

Tưởng đã gác binh đao ngồi nói chuyện

Chợt một ngày, thảm sát ở Gạc Ma!

Những chiến sĩ công binh còn rất trẻ

Đang “kê cao tổ quốc” giữa trùng xa

“Bạn” nhiều súng hơn cả tàu cướp biển

Sáu mươi tư người, sóng đập máu son pha!

Sáu mươi tư anh hùng vùi thân trong lòng biển

Sáu mươi tư lá bùa phù hộ non sông

Hồn họ kết nên thành hô vách ứng

Suốt đêm ngày canh gác biển Đông!

Kẻ lấy đảo giờ đang đòi lấy biển

“Đạo” nước Người, hỏi còn được bao nhiêu?

Áo cộng sản lại thêu rồng phong kiến

Trông hành tung, nào khác với “Thiên triều”?

XVI

Tiên sinh ạ! Chuyện dài sao kể hết

Đọc thơ Đường, tôi mới học làm thơ

Cha anh tôi thường làm thơ giữ nước

Viết trường ca từ trẻ đến bây giờ!

Giờ con em vẽ “cái tôi” nhiều quá

Thơ “chuyên dùng” hộ quốc, đã lưa thưa!

Xin thay họ, thưa cùng tiên sinh vậy

Giặc vào đây, họ sẽ lại giương cờ

Cũng chẳng trách con em làm chi nữa

Lửa tắt rồi, bao bác bỏ xem thơ

Chỉ chú mục những gì mua bán được

Coi nhà thơ như những kẻ hồ đồ!

Tiên sinh ạ! Nhưng đâu mà chả thế?

Mấy ngàn năm khôn dại chất ngập bồ

Không thích nữa, lại than: “Nhiều điển cố!”

Đến bây giờ, thừa thịt thiếu xương chưa?

Tiên sinh ạ! Dẫu Người về cõi Thánh⁽²²⁾

Hãy đôi khi để mắt thế gian này

Cho mặt đất, hoa về thay súng

Bên chén vàng, chỉ những tiếng thơ bay!

Hà Nội, tháng 6 - 2014

CHÚ THÍCH:

(1): Thơ Đỗ Phủ: “Lương hội bất phục cửu/Thử sinh hà thái lao/Cùng sầu đãn hữu cốt/Quần đạo thượng như mao”.

(2): Cha ông ta gọi chung giặc phương Bắc là “giặc Hán” hoặc “giặc Ngô” (Kháng Minh thắng lợi, Nguyễn Trãi vẫn viết “Bình Ngô đại cáo”...).

(3): Đời Hán, năm 43, Mã Viện chiếm nước ta, chôn cột đồng rồi thề: “Đồng trụ chiết, Giao Chỉ triệt”, nghĩa là “Cột đồng này gãy đổ, Giao Chỉ tuyệt diệt!”. Dân ta sợ cột đồng đổ, ai qua cũng bỏ một hòn đá vào chân cột. Lâu ngày, cột ngập đâu mất.

(4): Bà Triệu đánh giặc Đông Ngô, hy sinh trên núi Tùng, Hậu Lộc, Thanh Hóa. Lúc ấy, bà 23 tuổi (năm 248).

(5): Quân Ngô đánh nhau với Bà Triệu, rất sợ gặp bà, chúng bảo nhau: “Đối diện Vương Bà nan - Hoành qua đương hổ dị”, tức là: “Đối mặt với Vương Bà thì khó - Cầm ngang ngọn giáo đánh hổ dễ”.

(6): Trước khi khởi nghĩa, Lý Bí làm chức Giám quân ở Cửu Đức, Đức Châu (Đức Thọ, Hà Tĩnh bây giờ).

(7): Năm 679, nhà Đường chiếm Triều Tiên, lập An Đông Đô hộ phủ; chiếm Tây Tạng, lập An Tây Đô hộ phủ; chiếm Mông Cổ, Đột Quyết, Tân Cương, lập An Bắc Đô hộ phủ; chiếm Việt, lập An Nam Đô hộ phủ. Nước ta bị gọi là An Nam từ đó.

(8): Triều đình Trung Hoa giễu sứ Việt, đọc rằng: “Đồng trụ chí kim đài dĩ lục”, nghĩa là: “Cột đồng (Mã Viện dựng) đến giờ, rêu đã mọc xanh”. Giang Văn Minh bực lắm, bèn đối rằng: “Đằng Giang tự cổ huyết do hồng”, nghĩa là: “Sông Bạch Đằng từ xưa, máu vẫn còn nhuốm đỏ”.

(9): Để tránh đối đầu, năm 972, Đinh Tiên Hoàng sai con cả là Đinh Liễn mang lễ vật sang cống nạp nhà Tống. Từ đó, nước ta mới có lệ triều cống phương Bắc.

(10): Thơ Lý Bạch, có nghĩa là: “Anh không thấy: Nước sông Hoàng Hà từ trên trời xuống”.

(11): Năm 755, chạy giặc An Lộc Sơn, Đỗ Phủ gửi vợ con ở huyện Phụng Tiên. Mùa thu năm ấy, khi ông về thăm được, thì đứa con trai nhỏ của ông vừa chết đói! Thơ ông viết về việc này: “Vừa qua cửa đã rơi nước mắt/Ma đói vừa bắt mất con ta/Thằng con bé bỏng nhất nhà/Vợ già than khóc, lòng ta rã rời/Ta làm bố không ra phận bố/Để con mình chết khổ, chết oan/Đồng thu đã gặt quanh làng/Có kẻ cơ hàn, bỏ đói vợ con”!

(12): Đời Hán ở Trung Hoa, vua Hán phải cống nàng Chiêu Quân tuyệt sắc cho chúa Hung Nô để hưu chiến. Trong cuộc kháng Nguyên lần thứ nhất, vua Trần Thái Tông cũng phải cống An Tư công chúa cho Thoát Hoan để nghị hòa.

(13): Học trò hỏi: “Lúc giết người không để mắt thì như thế nào?”. Trần Nhân Tông đáp: “Khắp toàn thân là đảm”.

(14): Học trò hỏi: “Như thế nào là Phật?”. Trần Nhân Tông đáp: “Như cám nằm đáy cối”.

(15): Thơ Đỗ Phủ: “Yên đắc chú giáp tác nông khí/Nhất thốn hoang điền ngưu nhất canh/Ngưu tận canh/Tàm diệc thành/Bất lao liệt sĩ lệ bàng đà/Nam cốc nữ ti hành phục ca” (Tàm cốc hành), dịch ra là: “Ước gì đem giáo đem gươm/Đúc thành cày cuốc, ruộng nương bời bời/Trâu cày hết đất cho người/Lúa tươi tằm tốt, đời đời ấm no/Trai làm ruộng, gái quay tơ/Để bao liệt sĩ lệ khô tháng ngày”.  

(16): Trích “Bình Ngô đại cáo”.

(17): Thời Đông Chu liệt quốc, Việt Vương Câu Tiễn bị bắt theo hầu Ngô Vương Phù Sai, ngày ngày nằm giường gai, nếm mật đắng để không quên thù nước. Hai năm sau thì được tha về.

(18): Năm 427, mùa đông, sau khi giặc Minh xin hàng, Lê Lợi cấp 500 chiến thuyền để hai tướng Phương Chính, Mã Kỳ dẫn quân về nước theo đường biển; lại cấp 2 vạn ngựa cho hai tướng Sơn Thọ, Hoàng Phúc đưa quân về nước bằng đường bộ; nhằm giữ hòa hiếu sau này với Trung Hoa.

(19): “Hoàng Lê nhất thống chí” chép (về Lê Chiêu Thống): “Nước Nam từ khi có vua, không có vua nào hèn đến thế”.

(20): Trích “Bình Ngô đại cáo”.

(21): “Binh xa hành” là bài thơ nổi tiếng của Đỗ Phủ, nói về cảnh trưng binh đời Đường.

(22): Đỗ Phủ được người đời sau gọi là “Thánh thi”.