NHỮNG SUY NGẪM SAU MỘT CHUYẾN ĐI XA (Thanh Trần)

Tháng bảy này, cả nước Anh đang chuẩn bị tổ chức ngày hội thể thao Toàn cầu mà đã từ lâu được đặt với tên rất Hy Lạp là Olympic. Người Anh với thói quen bình thường và trong nếp sống hàng ngày ít để ý đến những việc của quốc gia, thậm chí còn lãnh đạm. Có lẽ, vì thế mà họ được ta gọi là Phớt Ăng lê chăng? Họ chỉ để ý đến công việc của cá nhân mình, những chính sách nào mà dính dáng đến quyền lợi, đến chế độ của cá nhân thì họ nhạy cảm lắm. Thế mà Olympic 2012 ở Luân Đôn cũng đủ sức hấp dẫn để bắt họ ra khỏi nếp sống cố hữu để cũng bàn luận nhận xét tùy theo sở thích của từng người. Nhưng hãy khoan nói về sự kiện này, sau chuyến đi ngắn ngày sang Luân Đôn trung tuần tháng bảy này, người viết bài muốn nêu lên những nhận xét và suy ngẫm cá nhân về một xã hội phương tây để tìm ra những cái hay ta nên học tập, cái cố hữu mà nếu Việt Nam mình phát triển trong tương lai sẽ gặp phải.

Nếu ai đó trong cuộc đời mình hay có những chuyến đi xa, nhất là những chuyến đi sang các châu lục khác mà ở đó những tập tục, nếp sống, quan niệm đều khác lạ thì chắc rằng bên cạnh sự quan sát thưởng thức tìm hiểu những cái mới này để làm phong phú thêm vốn sống của mình sẽ luôn luôn xuất hiện sự liên tưởng và so sánh với những biểu hiện tương tự ở quê hương xa xôi, có những cái làm ta bật cười và cũng có những điều mang lại nỗi buồn man mác. Ta hãy cùng trao đổi những khía cạnh về xã hội của nước Anh trong giai đoạn này.

1. Vể chủng tộc: Tôi muốn bắt đầu từ con người trong xã hội. Nếu ai đã sang các nước Đông Âu thì ít có cảm giác về mặt chủng tộc, ở Nga mọi người đều nói tiếng Nga kể cả những người từ Ukraina, Be-la-rút hay các nước Trung Á, ở Tiệp khắc họ cũng nói một ngôn ngư như vậy trong sinh hoạt hàng ngày, tức là bên cạnh ngoại hình về nòi giống con người nhìn giống nhau hay có khác biệt đôi chút nhưng nói một ngôn ngữ sẽ làm cho chúng ta ít để ý đến sự khác biệt.

Nhưng ở Luân Đôn, thủ đô Vương Quốc Anh thì rất khác. Lần đầu khi đặt chân lên chuyến tàu Underground (hay tube) tôi để ý một nhóm thanh niên da màu nói chuyện, tuy ngoảnh mặt đi nơi khác để giữ ý nhưng tôi vẫn cố lắng nghe câu chuyện họ trao đổi, sau khoảng 4 bến tàu thì họ xuống hết và tôi không hiểu một chút gì về câu chuyện của họ! Tiếng Anh của tôi cũng tàm tạm, học khoa phiên dịch, phụ trách đối ngoại (mảng tư bản) của một Công ty trong một thời gian dài, làm việc trực tiếp với khách hàng Canada suốt thời gian 20 năm... thế mà không thể hiểu được thì quả là hoang mang! Tôi quay sang hỏi anh bạn thân người ngoại quốc đi cùng về thắc mắc đó thì được trả lời là họ nói tiếng Ả - rập của Bắc phi. Sau đó một ngày, vào buổi chiều tà (bên Anh cũng giống như các nước lục địa châu Âu, ngày hè rất dài 5 giờ trời đã sáng bạch mà mãi đến 21 giờ mới sẩm tối chứ không giống ở Việt nam), tôi và anh bạn người Anh vào một Pub uống bia, ngồi gần chúng tôi là một nhóm thanh niên tóc vàng - da trắng - mắt xanh, họ cũng nói chuyện cười đùa thoải mái mà tôi chẳng hiểu được họ đang vui vì chuyện gì! Tôi hỏi nhỏ bạn tôi thì hóa ra anh bạn người Anh của tôi cũng không hiểu nhóm thanh niên nói gì, rõ ràng đây là một ngôn ngữ không phải tiếng Anh. Và rồi liên tiếp những ngày sau đó tôi bắt đầu rút ra một nhận xét sau mỗi lần nghe những ngôn ngữ lạ ở Luân đôn - không phải mọi người ở Anh đều nói tiếng Anh!

Lắng lại mà ngẫm nghĩ tôi chợt hiểu rằng: Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Pháp, Anh, Hà Lan là những nước phát triển rất sớm, họ đã vươn dài sức mạnh sang các châu lục lạc hậu (ta cứ quen gọi họ là Đế quốc nhưng xem ra từ Đế quốc trong tiếng Việt làm cho tối nghĩa đến mức khó hiểu! hay có thể đùa vui là nói một đằng hiểu một nẻo), đương nhiên bên cạnh chính sách khai thác thuộc địa là mục đích chính của quá trình xâm chiếm diễn ra từ thế kỷ 17 đến giữa thế kỷ 20 sau Công nguyên này còn diễn ra một qúa trình nhập cư ngược lại vào chính quốc. Những cư dân nhập cư này được tiếp nhận và đối xử bình đẳng ở chính quốc, được hưởng các chế độ như công dân bình thường. Nếu ta nhớ lại ở miền Bắc sau năm 1954 các công chức người Việt cũ đã làm việc trong guồng máy phục vụ xã hội như Bưu điện, hỏa xa, thuế vụ, giáo dục, y tế... trước năm 1945 trong thời kỳ đô hộ của Pháp nếu còn giữ giấy tờ và gửi sang Pháp thì đều được chính phủ Pháp cấp tiền trợ cấp hoặc hưu trí (lúc đó không được nhập cư theo quy định của nhà nước mình), còn ở miền Nam thì quá trình này diễn ra bình thường. Đó chính là chính sách của các nước có thuộc địa đối với dân nhập cư vào chính quốc.

Rồi đến hôm nay nước Anh vẫn mở cửa theo quy định nhất định để dân từ Đông Âu, Tây Âu sang Anh lao động hoặc làm việc. Tôi hỏi một cô gái người Tây Ban Nha, một thanh niên người Ba Lan và một thanh niên người Nam Phi trong một bữa cơm ở nhà bạn tôi về sự phân biệt nào đó, họ đều trả lời là không có sự phân biệt chủng tộc ở nước Anh.

Rõ ràng một quá trình phát triển đã làm cho các chính sách của nước Anh tôn trọng mọi công dân thuộc mọi chủng tộc, hay nhìn từ góc khác thì các chính sách đó đã tạo ra và gìn giữ sự đa dạng về chủng tộc trong xã hội Anh cũng tức là giữ được đa văn hóa trong nước Anh.

Tôi thử hình dung ở xã hội Việt nam ngày nay, nếu có một nhóm nào đó dù hai nước cùng bán đảo Đông Dương với chúng ta mà ngồi gần ta nói chuyện thì có lẽ ta nhìn họ hơi khác chăng! Một nhóm thanh niên da màu hoặc da trắng có thể sinh hoạt thoải mái bình dị mà không bị người Việt nhìn không? Rõ ràng chúng ta còn rất nhiều vấn đề nhận thức và ứng xử về mặt chủng tộc, chúng ta chưa tự tin, chưa độ lượng, chưa mạnh dạn vì chúng ta chưa trải qua một quá trình mở cửa về mặt xã hội đủ để có một quan niệm thanh thản như những người dân ở Singapo, Thái Lan ... về mặt chủng tộc.

2. Về văn hóa và kiến trúc:

Khi bước chân vào Bảo tàng Anh (British Museum) tôi được tận mắt nhìn thấy những di vật cổ đại mà nếu thuần túy đọc hay nghe nói thì ta chỉ hình dung được chứ không có cảm xúc. Tôi là người rất yêu văn hóa của đất nước mình nên đã giành nhiều thời gian để đến bảo tàng Lịch sử, bảo tàng Cách mạng, bảo tàng Quân đội, bảo tàng Mỹ thuật... ở đó tôi cũng có cảm xúc về từng chặng đường, từng lĩnh vực của đất nước chúng ta. Nhưng ở Anh khi vào bảo tàng lại khác hơn nhiều, các di vật rất phong phú, đa dạng và chính xác đến mức nó tái hiện trình độ phát triển xã hội rất xa xôi trước công nguyên, người Anh không coi truyền thuyết là sự thật, điều họ nói là có cứ liệu lịch sử và được khẳng định.

Tôi thực sự ngạc nhiên đến mức trân trọng khi bước vào các khu vực trưng bày cổ vật của các nền văn minh thế giới đặtt trong bảo tàng Anh. Ngoài khẳng định lịch sử phát triển của đất nước họ thông qua bảo tồn những hiện vật đa dạng phong phú một cách có hệ thống, người Anh còn tham gia bảo tồn những di vật văn hóa của nhân loại! Ta có thể bắt gặp các bức tường Mo-zaic dài 5m đến 10m của IRAN từ thế kỷ thứ 7, những bức tường cổng to lớn của Hy lạp thể kỷ thứ 2 trước công nguyên hay các dấu tích chạm khắc bằng ngôn ngữ cổ của Ai cập, I - rắc với các niên đại chính xác như 648BC, 357BC... ở đây tôi được nhìn rất rõ nhiều xác ướp Ai cập cổ đại gồm đàn ông, đàn bà, trẻ con. Có những xác vẫn nằm trong quan tài, ta chỉ nhìn thấy tấm phim chụp X-quang, có những xác khô sát nhìn được toàn bộ thân thể, có những xác rã rời từng đoạn nhưng vẫn được xếp sắp rất cẩn thận...và còn nhiều, rất nhiều những di vật của văn minh La Mã, văn minh Ấn độ, văn minh Trung Hoa. Việc lưu giữ, trưng bày để khắc họa và tái hiện lại lịch sử phát triển của ngành bảo tàng học quả là to lớn và hữu ích.

Đã một công đi xa nên cố gắng bổ sung sự hiểu biết càng nhiều càng tốt. Một địa điểm về văn hóa tồi giành thời gian cả một buổi chiều (vẫn thấy quá ít) là phòng trưng bày tranh National Galery. Xem tranh không thể xem nhanh, huống hồ các bức nguyên tác được sáng tác từ 40 năm đến 500 năm về trước cứ hút hồn và níu chân mê khách.

Khi xem các bức tranh của các họa sỹ Ý, Tây Ban Nha, Pháp, Hà Lan, Anh thuộc thời kỳ phục hưng (không biết dùng đã đúng danh từ chuyên môn chưa) tôi như được đặt vào thời gian và không gian của châu Âu từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 18 về trước. Những bức tranh tả thực hoàn hảo đến từng chi tiết nhỏ tuy đứng đó yên lặng mà làm tôi thấy rõ sự chuyển động rất sống của một bến cảng, một quảng trường, một khu phố, một phiên chợ náo nhiệt hay một khu rững tĩnh lặng trong nắng hoàng hôn. Tôi đã bị lẫn lộn khi lặng nhìn các bức tranh to lớn hay nhỏ xíu đó, đây là ảnh hay tranh? Các họa sỹ trong thời kỳ hội họa phục hưng (hay tả thực) đã dùng ngôn ngữ của hội họa ở mức kỹ xảo hoàn hảo để lưu lại các nguyên tác của cuộc sống. Khi ở Việt Nam, có những lúc vào nhà thờ ở quê Bình Lục hay úc đi thăm các linh mục thân tình tôi hay ngắm nhìn các bức tranh vẽ trên kính hay trần của giáo đường. Quá đẹp! các tiểu phẩm cực ngắn của tôn giáo thông qua cuộc sống được hội họa lột tả, tuy thế, tôi tự thấy mình là đứa trẻ thơ khi nhận xét như vậy. Đứa trẻ chỉ biết tiếp nhận, nói hay và không hay, thích và không thích chứ không hiểu được để có cái nó thích, nó thấy hay thì cuộc đời này đã chứng kiến sự lao động cật lực của thế hệ trước nó thế nào! Các họa sỹ thời phục hưng khi vẽ tranh về Thiên chúa giáo (tôn giáo ngự trị ở châu Âu giai đoạn đó) đã đọc rất kỹ các mẩu chuyện trong kinh thánh (the Bible) nắm vững phẩm chất của nhân vật chính và các nhân vật phụ cùng với bối cảnh của câu chuyện rồi họ tìm trong cuộc sống những nhân vật có ngoại hình được liên tưởng là giống với điển tích, rồi họ phác thảo, rồi họ nhờ, thuê, xin... các cá nhân đó đến xưởng vẽ để họ lần lượt thể hiện từng nhân vật trong toàn thể bức tranh theo chủ đề đã định. Nhanh thì cũng vài tháng mà cẩn thận thì cũng vài năm một kiệt tác như vậy mới được ra đời.

Độc giả có biết, các họa tác về thành phố Venice, Roma hay Luân đôn thời phục hưng so với ngày nay khác nhau thế nào không? Không! Các con phố lưu giữ kiến trúc cũ ở Luân Đôn vẫn thuộc về thời kỳ phục hưng. Tôi đã nhìn những bức tranh đó, liên tưởng đến các con phố cổ của Luân đôn, ta chỉ cần bỏ đi đèn tín hiệu giao thông, các biển quảng cáo mới và thay đổi y phục của hành giả (pedestrian: người đi bộ), không có taxi và bus thế là ta đã có một con phố, một quảng trường, một khung cảnh của thời phục hưng. Người Anh (hay cả người tây Âu) đã biết giữ gìn văn hóa của giai đoạn lịch sử trước (mà người Việt hay nói là của ông cha). Trong tâm tưởng tôi lúc đó trỗi dậy một nguyện ước: giá mà ta giữ được thành Đại La, Thành Thăng Long, thành Hà nội một cách nguyên vẹn thì ngày hôm nay chúng ta không cần làm đại lễ cũng đủ sự linh thiêng hiển hiện thay cho những ánh sáng hào nhoáng và những biểu tượng tĩnh vật.

Ở Luân đôn và thành phố Surrey tôi qua có rất nhiều nhà thờ, đó là nơi các tín đồ cần phải đến. Ở nhà có thể làm dấu thánh trước mỗi bữa ăn, cầu nguyện khi thức dậy hay vào lúc tịch dương nhưng không thể thay thế được giáo đường của nhà thờ nơi các giáo dân sẽ tìm được sự thanh thản, yên bình khi được chia xẻ, chỉ dẫn ở đó về những khúc mắc từ cuộc sống hiện đại chóng mặt. Các nhà thờ đều mang tên các thánh khác nhau và ở mỗi địa phận đều có một nhà thờ được gọi là Cathedral (nhà thờ lớn). Tôi cũng đã đứng ngắm rất lâu nhà thờ St.Paul nơi Nữ hoàng Anh tiến hành các nghi lễ về tôn giáo theo đúng nghi thức: hùng vĩ, thanh cao, vững chãi, quyền lực là những gì tôi cảm nhận.

Đã đến Luân đôn mà không nói đến đồng hồ Big Ben và Cầu Tháp thì ta đã bỏ qua biểu tượng chính của thủ đô. Tháp đồng hồ Big Ben là một tòa nhà nhọn chọc trời hình tháp, bốn mặt đều có đồng hồ. Tôi không hỏi độ cao của tháp là bao nhiêu nhưng khi ở gần chân tháp thì ước lượng cũng phải cao như nhà 30 tầng ở Hà Nội. Nó không đứng một mình phía dưới tháp là hai dãy tường chạy vuông góc với nhau chiều cao khoảng 10m, một phía chạy dọc theo phố, một phía chạy dọc theo bờ sông. Điều khâm phục về kiến trúc là ở chỗ: trên các dãy tường này có rất nhiều tháp vừa và nhỏ mọc lên một cách mỹ thuật, tôi cũng không biết có bao nhiêu ngọn tháp như thế này trong khuôn khổ công trình kiến trúc mà Big Ben là biểu tượng. Bạn hãy hình dung trong ánh nắng chiều vàng trong, bầu trời Luân đôn xanh thẳm, dòng sông Thêm uốn lượn dịu dàng dưới chân, nguyên công trình Big Ben với dãy tường thành đầy tháp cổ in sừng sững trong một nền sâu thẳm, con người và trời đất tạo nên một kiệt tác tuyệt mỹ.

Đôi bờ sông Thêm ở thủ đô Luân Đôn được nối bằng những chiếc cầu khác nhau. Cây cầu trẻ nhất được mang tên cầu Thiên niên kỷ xây dựng và khánh thành vào năm 2000 để người Luân đôn và du khách chào đón một thiên niên kỷ mới. Cây cầu chỉ dành cho người đi bộ và có cấu trúc cáp treo thanh nhã, nhìn từ xa như một dải bạc thanh mảnh kéo đôi bờ sông lại gần. Nằm trong những chiếc cầu cổ kính nhất chính là Cầu tháp (Bridge of Towers). Hai ngọn tháp với kiến trúc tường cổ được xây cấp theo tầng chạy cao đến đỉnh đứng sừng sững hai bên bờ sông. Tầng trên cao là một kiến trúc dằng ngang đúng bằng chiều rộng của dòng sông để nối phía dưới của đỉnh hai tháp. Đứng xa tôi đã nhìn rõ biểu tượng 5 vòng tròn Olympic treo thả vào khối kiến trúc này. Tầng dưới của cầu tháp mới là không gian dành cho giao thông. Bên cạnh sự nổi tiếng về vẻ đẹp kiến trúc độc đáo, chiếc Cầu Tháp Luân Đôn còn có một đặc điểm mà vào thời điểm đó thu hút hiều du khách nhất, đó là những thời gian đã được ấn định đoạn cầu ở chính giữa dòng sông bắt đầu tách ra rồi từ từ dựng dần lên cao. Toàn bộ giao thông trên bộ đều dừng lại nhường thời gian cho những chiếc tàu, thuyền có cột buồm cao nghễu nghện đi dọc theo dòng sông Thêm chạy qua. Giao thông thủy được ưu tiên.

Một buổi tối, chúng tôi dành thời gian đến nhà hát lớn của thành phố xem nhạc kịch. Vì ở trong nước từ lâu rồi ta cứ bị ám ảnh bởi sự thay đổi về nhu cầu văn hóa của dân Việt mình, khán giả quay lưng lại với sân khẩu thế nên tôi cũng muốn xem dân Luân đôn trong cuộc sống hiện đại với nhịp sống hừng hực còn nhanh hơn nhiều lần ở Hà nội họ có quay lưng lại với thể loại văn hóa cũ này không? Vở nhạc kịch có tên Singing in the rain (hát trong mưa) bắt đầu vào lúc 19 giờ 30 phút, nội dung chính dựa theo câu chuyện có thật xảy ra ở một đoàn làm phim tại Holywood (Mỹ) vào năm 1927, các diễn viên Mỹ đóng phim thì có kỹ thuật diễn xuất hàng đầu rồi, nhưng diễn viên chính lại có giọng nói và hát bị "phá" eo éo. Vậy là một cuộc "cách mạng" về lồng tiếng người khác bắt đầu diễn ra, đây cũng là sự kiện lồng tiếng đầu tiên trong lịch sử điện ảnh thế giới. 19 giờ 25' khán phòng cao 4 tầng (rộng hơn nhà hát lớn thành phố hà nội) đã dần lấp đầy khán giả. Người xem là các cụ già lụ khụ, là những gia đình có cha mẹ và các con, là những đôi thanh niên và rất nhiều thiếu niên. Vở nhạc kịch gồm khoảng 9 hay 10 màn gì đó, cứ hết một màn khi ánh đèn sân khấu tắt đi để chuyển cảnh là những tràng vỗ tay nồng nhiệt không muốn dừng! Đỉnh điểm là cảnh thành công của việc lồng tiếng, các diễn viên chính thể hiện niềm hạnh phúc tột bậc chỉ bằng các vũ điệu trong mưa, trên sân khấu họ tạo ra cơn mưa thật, những bước múa làm tung tóe nước, bắn cả xuống những hàng ghế đầu tiên (ta quen gọi là hàng Vip) thế mà các khán giả ở đó cũng thấy rất vui, diễn viên và khán giả đang cùng sống trong một niềm hân hoan của tác phẩm. Khi màn cuối cùng vừa kết thúc cũng là lúc những tiếng vỗ tay dậy lên, kéo dài mãi không ngừng, toàn thể diễn viên ra chào và cám ơn 3 lần. Không, dân Anh và cả ở các nước Tây Âu và Đông Âu họ vẫn sống với sân khấu như một phần của tinh thần, họ biết hưởng thụ và thưởng thức, họ có một nền giáo dục rất căn bản, lâu đời và hơn thế chính là họ biết yêu quý văn hóa của mình.

3. Giáo dục - giao thông - đời sống sinh hoạt:

Nền giáo dục phổ thông, đại học và trên đại học của các nước Anh, Mỹ, Canada, Đức, Hà Lan...được xếp vào hàng đầu thế giới, cái đó ai cũng thấy rõ. Con người qua hệ thống đào tạo này được trang bị những kiến thức rất cần thiết, rất kịp thời của thực tiễn, để họ có thể bắt tay ngay vào cuộc sống sau khi tốt nghiệp. Ở đây tôi chỉ muốn đề cập một khía cạnh nhỏ mình được chứng kiến là thái độ của thầy cô giáo đối với học trò trong một dịp đặc biệt.

Tôi đến Anh lần này để dự một Lễ tốt nghiệp phát bằng cho học sinh tại trường đại học Surrey (University of Surrey) cách thủ đô Luân đôn 80 dặm. Trường được xây dựng trên những đồi đất thoai thoải rộng chừng 4-5 hecta. Ngoài các tòa nhà của khu quản lý, các giảng đường có các đường nhựa sạch sẽ nối liền và nối thẳng với giao thông của thành phố, là những khu vườn, hồ đầy hoa và chim tự nhiên, là khu thể thao cho rất nhiều loại hình, là khu ký túc xá mà mỗi ngôi nhà hai tầng có mái dành cho khoảng 10 sinh viên, môi trường sống rất gần với gia đình.

Lễ tốt nghiệp phát bằng cho sinh viên không tổ chức ở trường đại học, họ thuê và tổ chức ở nhà thờ, rất trịnh trọng vì đó lại là nhà thờ lớn (Cathedral). Ban trị sự của trường giành cả một tuần lễ từ 16 đến 20/7/2012 để tổ chức. Mỗi ngày một khoa và có những ngày tổ chức hai hoặc ba buổi để cho hai hoặc 3 khoa tức là sinh viên của mỗi khoa đều được tổ chức riêng một buổi (chứ không trộn lẫn, tổ chức cho xong). Thành phần của nhà trường trong mỗi buổi lễ gồm: thầy hiệu trưởng (hiệu phó), giáo sư đứng đầu khoa, các giáo sư giảng dạy, các giao viên trợ giảng; đây là danh sách lập ra trước và mọi người đều phải có mặt. Ngoài thầy giáo và sinh viên tốt nghiệp, các khách dự đều phải mua vé trước và họ cũng giới hạn một sinh viên chỉ được đăng ký tối đa 3 khách. Đến giờ, người dẫn chương trình mời khách an tọa, chúng tôi đều ngồi trong giáo đường rộng lớn, trang trọng. Nhạc thánh ca nổi lên, ở hành lang bên phải một người đàn ông mặc sắc phục của nhà thờ tay cầm cây chùy thẳng đứng đi trước, sau ông ta là vị hiệu trưởng. Sau chừng hai phút một đoạn nhạc khác cất lên lại một người mặc sắc phục tay cầm chùy đi trước tiếp theo là 5 người có phẩm hàm cao nhất của khoa rồi tiếp đó sau chừng hai phút là một đoàn ước chừng hai mươi người họ là các giáo sư, giáo viên trực tiếp giảng dạy đi theo một người của nhà Thờ trong tiếng nhạc. Cả thánh đường đều rất yên lặng. Đến khi đoàn người đi đến lối chính giữa dẫn lên gian hành lễ thì tất cả khách mời hầu hết là phụ huynh, bạn hữu của sinh viên đều vỗ tay biểu lộ sự kính trọng đối với những người thày. Khi đến gần, tôi mới nhận thấy mỗi vị đều có một lễ phục riêng của ngành giáo dục thể hiện vị trí và phẩm cấp của mình trong trường và trong ngành, vậy là họ vẫn giữ được một truyền thống về y phục của một lĩnh vực! Khi các thày cô giáo đã an tọa, một vị là lãnh đạo của khoa đọc một bài phát biểu khoảng 5 phút rồi lần lượt hơn 200 sinh viên tốt nghiệp có mặt từng người một được đọc tên đi lên bắt tay chủ nhiệm khoa, hiệu trưởng trong tiếng vỗ tay nồng nhiệt của tất cả mọi người. Phần này kéo dài khoảng gần 1 giờ. Cuối cùng vị hiệu trưởng phát biểu cũng là những lời nhắn nhủ, khuyên bảo, nhắc nhở về cột mốc của một đời người trên con đường học hành nhưng tôi thấy rất chân thành. Quả thực từ âm thanh, lời nói đến vẻ mặt của vị hiệu trưởng tôi thấy toàn thể nhà trường và sinh viên đều thấy tự hào về kết quả họ cùng nhau làm việc. Kêt thúc buổi lễ trao bằng tốt nghiệp, mọi người tràn ra phía sân trước nhà thờ chụp ảnh, sinh viên thì tung mũ lên trời, thầy cô giáo thì tươi cười thoải mái, cũng một vài chỗ khi sinh viên chia tay thày cô mắt rơm rớm. Tôi rút ra một điều: con người ta sống nghiêm túc, làm việc học hành nghiêm túc chân thực là một quá trình và đến phút cuối cùng của một giai đoạn cũng đều rất nghiêm túc trang trọng. Đó là thái độ của nền giáo dục của Anh.

Tôi cũng để ý xem vấn đề của cả xã hội Việt Nam đang nổi cộm thì ở Anh họ xử lý thế nào? Đó là giao thông, tôi chỉ quan sát giao thông trên bộ. Ngay từ năm 1890 ở Luân đôn người ta đã khởi công xây dựng tàu điện ngầm (underground), họ đã biết được mặt đất là có giới hạn khi lưu lượng người di chuyển tăng lên mà mật độ di chuyển càng tăng thì càng tốt vì đó là nhịp sống và phát triển của kinh tế và xã hội. Phương tiện công cộng được sử dụng nhiều nhất là tàu điện ngầm, tàu hỏa, xe bus rồi mới đến taxi. Trong một ngày hệ thống tàu điện ngầm chuyên chở vài triệu lượt người đông nhất là vào giờ cao điểm, vé có thể mua ở bất kỳ bến nào, thời gian chạy rất chính xác, không bị tắc đường. Tàu hỏa cũng vậy. Họ đi làm một quãng đường 100km cũng chỉ mất 45 phút tàu hỏa. Để tiết kiệm diện tích lưu thông, xe bus của Anh đều cao hai tầng sạch sẽ, động cơ vừa chạy điện, vừa chạy xăng hạn chế tiếng ồn và khí thải. Taxi thì khá đắt tiền nên cũng không thấy nhiều trên đường. Do phương tiện công cộng sẵn sàng và tiện lợi nên không "tội gì" người ta phải xử dụng ô tô cá nhân vừa tốn tiền vừa không giữ đúng thời gian và tìm nơi gửi xe cũng rắc rối. Ở Luân đôn không bị tắc cứng như Hà Nội, giờ tan tầm xe chạy tốc độ chậm thôi. Họ không cấm như ở ta.

Ngoài ra trong muôn mặt cuộc sống thấy được điểm nào thú vị là tôi quan sát. Uống bia là một thú vui mà người Luân đôn rất thích ở đó rất nhiều loại bia để thưởng thức ngoài các hãng bia của Anh, Scotlen, Ailen, lâu đời nhất là bia Pháp, bia Đức, bia Bỉ và bia Tiệp. Anh bạn người Anh của tôi nói, uống bia chỉ có buổi chiều sau giờ làm việc và buổi chiều thứ 6 cuối tuần nếu không say thì không phải người Luân đôn. Ghê thật, nghe thế đã hiểu họ mê bia đến mức nào. Khách đến uống bia tại các Pub rất ít khi ngồi, họ không gọi nhiều món nhậu như ở ta, chỉ 2 hay 3 cốc hạt quả chiên tẩm mặn là đủ cho một nhóm uống độ 1 giờ. Tôi thấy rất lạ, có lẽ khách uống bia quá nửa là phụ nữ, rất nhiều đấng mày râu còn trong bộ comple - cavat với chiếc cặp làm việc còn để ở giữa chân, họ đứng uống bia, trời càng sâm sẩm lượng người uống càng tăng, trong quán trống trơn trừ bộ phận bán hàng, mọi người đứng hết ở vỉa hè, cười đùa râm ran, hể hả.

Ngoài hệ thống siêu thị rất thuận lợi cho từng khu vực mà cái gì cũng có sẵn, Luân đôn vẫn giữ nếp sinh hoạt của các chợ cổ. Ở đó, cũng có từng ki ốt, từng sạp hàng và cả hàng ăn uống. Tôi đến chợ Bo-rát (Borough) và Can-đâm (Candom) với rất nhiều mặt hàng tươi và hàng ăn mà chợ lại rất sạch sẽ, những thanh niên bán hàng luôn mời chào, họ mời khách ăn miễn phí; họ chỉ muốn mọi người "ăn hộ" để thưởng thức còn nếu thích thì mới mua. Trong một thành phố hiện đại, những nếp sinh hoạt cổ điển vẫn tồn tại , các sản vật của những trang trại như cà chua, khoai tây, cải bắp, phomat, xucxic, bánh mỳ... vẫn được mua bán như mấy trăm năm trước. Thật quý giá.

Trước khi kết thúc bài viết tản mạn về thủ đô Luân đôn vào dịp này ở những bến tàu điện ngầm và các quảng trường đều có biểu tượng của Olympic, họ cũng dự trù chi phí cho lễ khai mạc là hơn 40 triệu bảng Anh và cả đợt đại hội số tiền khoảng 9.2 tỉ bảng. Tôi nghĩ không biết họ sẽ thu về thế nào với món khổng lồ này? Lại còn nghe có thể nhân viên phục vụ ở sân bay Heathrow sẽ đình công vào ngày khai mạc. Nhưng tôi biết người Anh sẽ biết cách để vượt qua tất cả, với những điểm yếu kém thì họ thẳng thắn quyết liệt chỉ trích, nhưng quan trọng nhất là họ luôn tìm được giải pháp để thành công. Một vị quan chức cao cấp có nói với tôi: để Việt Nam phát triển được như nước Anh hiện nay thì phải mất khoảng 80 năm nữa. Tôi biết đó là lời nói nghiêm túc nhưng vẫn hy vọng rằng thực tiễn với tinh thần, nghị lực và cách đi đúng chúng ta sẽ rút ngắn nhiều khoảng thời gian ấn định này.

Hà nội, tháng 7 năm 2012
Thanh Trần