Tiễn đưa chú Hoàng Minh Phương (KQ)

Cả đêm chả hiểu sao khó ngủ. Sáng 4/1/2014, 6g30 vừa tới NTL Bộ Quốc phòng phía Nam thì Lễ truy điệu đã bắt đầu. Bà đại diện Phường 15, Q11 xúc động đọc điếu văn kể lại 86 năm cuộc đời và hơn 65 năm cống hiến của chú cho đất nước. Cảm động hơn khi nghe em chú thay mặt gia đình lên cảm ơn.
Đúng 7g, động quan. Chúng tôi theo sau linh cữu. Gặp Bùi Yến Trình k4, người chăm sóc sức khỏe của chú từ ngày còn ở QĐ4 đến đêm cuối cùng đưa chú đi cấp cứu, sẽ đưa chú về Nghĩa trang TP. Khi áo đã yên vị trên xe, nhìn thấy phía đuôi có dán huy hiệu Chiến sĩ Điện Biên, lòng tôi se lại. Tôi và Võ Hồng Nam (đại diện gia đình bác Văn) đứng cho đến khi chiếc xe cuối cùng rời NTL.
Cả ngày hôm nay, những hình ảnh của chú như bộ phim tư liệu lần lượt quay lại trong tôi.



... Phải tới đầu năm 2004, 2 anh em tôi mới gặp lại chú. Nghe tin bác Văn cô Hà vào Nam tránh rét và nghỉ tại Nhà khách TW T78, chúng tôi đến thăm và mời bác viết bài cho Lễ tưởng niệm cho thân phụ. Bác nói vẫn rất nhớ cha tôi và kể lại nhiều chuyện từ ngày ở Việt Bắc. Xin phép bác chụp kiểu ảnh làm kỉ niệm, bác bảo: "Chụp đi, chụp đi", nhưng khi sờ đến máy ảnh (hồi đó còn chơi máy cơ) thì trục trặc. Thấy thế, chú Phương vẫy  ngay 1 phóng viên ảnh đi cùng chụp thay. Vậy là gia đình tôi có kiểu ảnh quý với bác. Hôm đó có cả cô Vân (vợ chú Vũ Tuân, mẹ anh Vũ Việt Sơn k2, Vũ Việt Hưng k6).

Tấm ảnh chúng tôi chụp cùng bác Giáp đầu 2004 tại Nhà khách TW T78.

Sau này nghe chú kể, từ 1948 chú đã gặp cha tôi trên Việt Bắc khi nhận công tác ở Bộ Tổng tư lệnh. Ngày ấy, chú và chú Nguyễn Minh Long được thầy Văn Trang (người TQ) dạy tiếng Hoa. Đến đầu 1950 thì 2 chú được cử sang Bắc Kinh học tập. Đó là số ít trong những lưu học sinh VN đầu tiên của nước VN mới sang TQ . Hơn nửa thế kỉ sau, chú Phương đã cùng thầy Văn Trang còn làm được điều kì diệu.

Đoàn Bộ Quốc phòng VN sang Bắc Kinh năm 1962.
Hàng đầu, trái qua: Chu Đức, Lưu Thiếu Kỳ, Văn Tiến Dũng, Võ Nguyên Giáp, Mao Trạch Đông, Trần Tử Bình, Chu Ân Lai.
Hàng giữa; ..., Đặng Tiểu Bình, ..., Trần Quý Hai, Hoàng Văn Thái.
Hàng cuối: ..., ..., ..., Hoàng Minh Phương, ....

Về nước, chú công tác tại Bộ Tổng tư lệnh, phiên dịch cho bác Văn, đi các chiến dịch cho đến Chiến dịch Điện Biên Phủ. Chú được phiên dịch cho các cuộc làm việc của Đại tướng với Vy Quốc Thanh, Lý Gia Sinh (Đoàn cố vấn TQ). Chú là người chứng kiến thời khắc lịch sử: Đại tướng với vòng ngải cứu trên đầu, sau 1 đêm thức trắng và sáng hôm sau ra quyết định táo bạo: lui ngày nổ súng, kéo pháo ra, chuyển từ "Đánh nhanh thắng nhanh" sang "Đánh chắc tiến chắc".
Anh Kháng Chiến nhà tôi ấn tượng mãi hình ảnh 1 sĩ quan trẻ, điển trai, mặc quân phục láng coóng, đeo quân hàm trung tá làm MC cho đám cưới của chú Hoàng Xuân Điền (thư kí của cha tôi, chú có họ hàng với cụ Hoàng Xuân Hãn) cưới cô Thu Ba (sau này dạy ở Trường phổ thông cấp 3 Việt - Đức HN). Đó là chú Phương. Cha tôi được cô chú mời làm chủ hôn; còn bọn trẻ con nhà tôi tung tăng chạy nhảy, bốc bánh kẹo. Ấy là năm 1959.
Đầu những năm 1960, chú lại được đi học ở Học viện quân sự Liên Xô, về tiếp tục công tác bên cạnh bác Văn đến 1968. Sau đó về đơn vị, tham gia chiến đấu ở mặt Quảng Trị. Năm 1977 được phong hàm đại tá, chú về QĐ4 làm Phó tư lệnh - Tham mưu trưởng, chiến đấu ở mặt trận K tới 1989.
Khi về nghỉ hưu, chú vẫn làm việc từ xa cho Văn phòng Đại tướng. Năm 2009 chú tham gia biên tập, đạo diễn cùng HTV hoàn thành 10 tập phim Kí sự truyền hình về Điện Biên Phủ và có nhiều công trình nghiên cứu quý giá. Tính ra chú có đến 25 năm phục vụ bác Văn. Chính hôm đó về, chú đã soạn bản thảo viết về cha tôi cho bác Văn sửa và kí.
Một sáng tháng 5/2005, vừa đi đá bóng về và ngồi "bù mất nước" ở Quán bia hơi Hà Nội ngay đầu sân bay TSN của chú em Việt Hà thì thấy các chú Hoàng Minh Phương (đại tá) và 3 thiếu tướng Lê Nam Phong, Nguyễn Minh Long và Phi Long chở nhau bằng xe Honda đến. Cụ nào cũng hớn hở: Chúng tao trong BLL Chiến sĩ Điện Biên,  lính cụ Giáp, hôm nay họp trù bị để chuẩn bị họp mặt truyền thống. Ngày ấy cụ nào cũng khỏe và còn uống được.
Năm 2004 kỉ niệm 50 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ. Trước đó có nhiều bài viết của các học giả trẻ TQ bóp méo sự thật: quyết định chiến lược "Đánh chắc tiến chắc" là của phía TQ. Ngay cuối năm 2003, hội thảo Điện Biên Phủ tại Paris gần như rất mờ nhạt vai trò của ta. Bác Văn chỉ thị chú cùng văn phòng phải chuẩn bị kĩ tài liệu để tham gia các hội thảo quốc tế tại VN và TQ, khẳng định lại sự thật lịch sử. Tại HN rồi Bắc Kinh, nhân chứng lịch sử Hoàng Minh Phương đã đọc bài phát biểu sống động, lưu loát bằng tiếng Hoa, được đánh giá rất cao. Nhưng hay hơn, cụ Văn Trang - thầy của chú (khi đó cũng gần 90) cũng là nhân chứng, dũng cảm đứng ra xác nhận sự thật này. Thắng lợi này có sự đóng góp không nhỏ của chú.
Chúng tôi quen thân anh Nguyễn Thiện Chí từng là lưu học sinh VN ở Bắc Kinh từ 1957-62. Anh nhớ lại, cuối những năm 1980, ông Phương đại tá về hưu có đến Đại học Sư phạm Ngoại ngữ TPHCM xin được làm giáo viên dạy tiếng Hoa. Ông tâm sự: "Mình muốn lao động, kiếm thêm tiền, bù vào thiếu hụt của đồng lương đại tá, để lo cho con cái ăn học". Anh Chí nhận xét: "Trình độ nói, dịch của ông Phương rất tốt (cho dù học ở TQ đã 40 năm trước); biết mình chưa cập nhật thông tin về chữ Hán mới nên ông tích cực học thêm, để đáp ứng nhu cầu giảng dạy. Ông Phương là 1 giáo viên dạy giỏi của Trung tâm ngoại ngữ".
Cách đây 3 tuần, chú về Hà Tĩnh thăm quê, trên đường đã đến Vũng Chùa viếng Võ Đại tướng. Khi về chú bị cảm cùng với chứng bệnh lao tái phát nên đêm 30/12/2013 phải cấp cứu vào BV. Và 1g30 sớm 31/12, tim chú đã ngừng đập. Vậy là chú Nguyễn Minh Long và Hoàng Minh Phương - 2 ông bạn thân nhau gần 70 năm nay, học trò thân cận của Võ Đại tướng - đã rủ nhau cùng đi trong năm 2013 này.
Xin ghi lại những kỉ niệm về chú như 1 nén tâm nhang tưởng nhớ chú Hoàng Minh Phương.