Bhutan (ST: KC)

Dù còn hơn 30% dân số thuộc diện nghèo, nhưng ở Bhutan, không ai lo bị đói, lo ốm đau không có tiền thuốc men hay lo con cái mình thất học. 

Một đất nước nơi gần một nửa dân số không biết chữ và hơn 30% thuộc diện nghèo. Nhưng đó cũng là một trong những đất nước hạnh phúc nhất thế giới, nơi đa số người dân thỏa mãn với cuộc sống của mình và hầu hết du khách đã đến một lần đều muốn quay trở lại.

Đứng ngoài thế giới văn minh

Trước năm 1974, nhiều người không biết đến sự tồn tại của một đất nước Bhutan nhỏ bé, lọt thỏm giữa trập trùng rừng núi của dãy Himalaya. Khi ấy, người nước ngoài không được phép nhập cảnh vào Bhutan và người Bhutan không có điều kiện để đi ra nước ngoài.  

Tòa nhà Chính phủ ở phía bắc thủ đô Thimphu. Với hơn 60% diện tích lãnh thổ còn rừng bao phủ, ngay cả các đô thị lớn của Bhutan cũng tràn ngập màu xanh.

Hơn 30 năm sau, Bhutan vẫn gần như đứng ngoài thế giới văn minh. Đây là quốc gia cuối cùng có sóng truyền hình (năm 1999). Cả nước chỉ có duy nhất một sân bay, với một đường băng, nơi máy bay chỉ có thể lên xuống vào ban ngày, trong điều kiện thời tiết tốt. Trên khắp thế giới, chỉ có 8 phi công có đủ khả năng và bản lĩnh để được phép hạ cánh ở Bhutan.

Ở Bhutan, đường xá là một khái niệm xa xỉ. Con đường quốc lộ chính nối từ Đông sang Tây có bề rộng tiêu chuẩn chỉ 2,5 m, ngoằn ngoèo trườn qua các sườn dốc dựng đứng, khiến cho việc lái xe, dù chỉ với tốc độ 15km/h, cũng trở thành một môn thể thao mạo hiểm.     

Thủ đô duy nhất không có đèn giao thông

Sân bay duy nhất của Bhutan, nằm cách thành phố Paro 6km, đón tiếp khách phương xa bằng những thửa ruộng bậc thang vàng óng ả, tỏa ra một mùi hương no ấm của lúa chín. Phía sau những thửa ruộng ấy, Paro mở ra đột ngột như một câu chuyện cổ tích.

Những tu viện Phật giáo Tây Tạng trầm mặc trong khói hương, thấp thoáng bóng cà sa đỏ thắm của các vị tu hành. Những khung cửa chạm trổ cầu kỳ, treo đầy những chùm ớt chín., lấp ló nụ cười nửa thân thiện, nửa tò mò của các cô bé, cậu bé má đỏ hồng.  Những con phố nhỏ, sạch bong và yên tĩnh, được viền bằng những ngôi nhà xinh xắn sơn màu trắng hoặc vàng nhạt. Cảnh vật nhuốm màu thời gian huyễn hoặc như hiện ra từ một quá khứ xa xôi. 

Những ngôi nhà mang dáng vẻ cổ xưa, với khung cửa chạm trổ cầu kỳ, treo đầy những chùm ớt chín đỏ

Kiến trúc Bhutan gây ấn tượng mạnh và hoàn toàn khác biệt với tất cả những quốc gia còn lại trên thế giới. Tất cả nhà cửa ở đây, dù mới xây, đều mang dáng vẻ cổ xưa. Không có bóng dáng của cao ốc hiện đại theo lối kiến trúc hình hộp phương Tây. Nhà nước Bhutan có quy định rất rõ ràng về chiều cao cũng như phong cách của các tòa nhà để đảm bảo mọi đô thị đều là một thể thống nhất, hài hòa, phản ánh rõ nét sắc thái văn hóa truyền thống của đất nước.

Ở Paro hay kể cả Thimphu, thủ đô đồng thời là thành phố lớn nhất của Bhutan, hầu như không có cảnh tắc đường. Xe cộ ít nên không khí rất trong lành. Thimphu có lẽ là thủ đô duy nhất trên thế giới không có đèn tín hiệu giao thông. Trước kia, ở đây cũng đã từng có một cái, nhưng người dân không thích vì cho rằng nó kệch cỡm và không hài hòa với cảnh quan chung. Vì thế, chính quyền thành phố đã cho dỡ bỏ và thay vào bằng một cảnh sát. 

4 "nguyên liệu" làm nên Hạnh phúc

Đối với người dân Bhutan, vị vua thứ tư, Jigme Singye Wangchuck được coi như Phật sống (hầu hết các gia đình ở Bhutan đều tự nguyện treo ảnh nhà vua). Chính ông là người đề ra tiêu chuẩn Tổng mức Hạnh phúc Quốc gia (Gross National Happiness - GNH) để đánh giá mức độ phát triển của đất nước, thay cho các chỉ số kinh tế như GNP hay GDP. Bhutan là quốc gia đầu tiên và duy nhất trên thế giới áp dụng GNH. 

Nhà vua cho rằng, 4 điểm mấu chốt để làm nên Hạnh phúc Quốc gia là: phát triển bền vững, bảo vệ môi trường, bảo tồn văn hóa và lãnh đạo tốt. Tất cả các luận điểm này đều được vua Jigme Singye Wangchuck thực thi một cách hiệu quả.

Bhutan mở cửa để phát triển kinh tế du lịch, nhưng đồng thời áp dụng chính sách chặt chẽ để hạn chế số lượng du khách hàng năm trong khả năng đáp ứng của cơ sở hạ tầng địa phương và không ảnh hưởng đến môi trường cũng như các di sản văn hóa.

Taktshang, tu viện Phật giáo nổi tiếng nhất ở Bhutan.

Cách quản lý số lượng du khách cũng rất độc đáo. Bhutan không hạn chế cấp visa, nhưng quy định mọi du khách đều phải mua tour chọn gói của các công ty do nhà nước cấp phép hoạt động, với mức phí tối thiểu cho một ngày lưu trú là 200 USD. Mức giá khá cao này giúp ngành du lịch Bhutan, dù chỉ phục vụ một lượng khách nhỏ, nhưng vẫn đảm bảo mục tiêu lợi nhuận và bảo tồn.

Theo sắc lệnh của nhà vua, cứ đốn 1 cây xanh vì bất cứ mục đích gì thì đều phải trồng bù 3 cây mới. Nhờ thế mà cho đến nay, hơn 60% diện tích Bhutan vẫn còn rừng bao phủ và 1/4 lãnh thổ là các công viên quốc gia. Túi nylon bị cấm sử dụng. Thuốc trừ sâu, thuốc kích thích tăng trưởng và chất bảo quản là những thứ xa lạ với nông dân. Những chính sách tích cực này giúp Bhutan có môi trường nguyên sơ và hệ sinh thái đa dạng vào bậc nhất thế giới.

Không truyền hình bạo lực, không MTV, không tội phạm

Rất ít quốc gia có thể bảo vệ bản sắc văn hóa như Bhutan. Đường phố tràn ngập sắc màu rực rỡ của gho (áo khoác dài đến đầu gối, thắt lưng ở ngang eo, dành cho nam giới) và kira (váy quấn của phụ nữ). Đa số người dân Bhutan mặc những trang phục truyền thống này hàng ngày, theo quy định của nhà vua.

Đường phố tràn ngập sắc màu rực rỡ của gho (áo khoác dài đến đầu gối, thắt lưng ở ngang eo, dành cho nam giới) và kira (váy quấn của phụ nữ).

Giá trị văn hóa Bhutan không chỉ nằm ở vẻ bề ngoài của người dân mà còn ghi dấu đậm nét trong tính cách họ, chân thật và hướng thiện theo đúng tinh thần Phật giáo (đạo Phật là quốc giáo ở Bhutan với hơn 70% dân số là Phật tử).

Khi cho phép triển khai truyền hình và internet, nhà vua đã nghĩ đến việc ngăn chặn tác động xấu mà những sản phẩm của văn minh phương Tây này gây ra cho người dân. Các kênh truyền hình có tính chất khiêu dâm, bạo lực (kể cả kênh thể thao Ten Sports vì kênh này dành một thời lượng lớn cho môn đấu vật), Fashion TV và kênh âm nhạc MTV đều bị cấm ở Bhutan. Chẳng ngạc nhiên khi ở thế kỷ 21, vương quốc này vẫn hầu như không có nạn trộm cướp, giết người và ma túy.

97%  hạnh phúc

Trong một cuộc khảo sát năm 2005, 45% người dân Bhutan cho rằng họ rất hạnh phúc, 52% cảm thấy hạnh phúc và chỉ có 3% chưa hài lòng về cuộc sống của mình. Bhutan là một trong 10 nước đứng đầu thế giới về mức độ thỏa mãn của người dân và là nước duy nhất trong nhóm này có mức thu nhập tính theo đầu người chỉ hơn 1.800 USD. 

Một trường học ở Bhutan. Ở đây, các em không phải đóng tiền và còn được phát thức ăn, sách vở

Không hạnh phúc sao được khi trẻ em đi học không phải đóng bất cứ khoản tiền nào mà còn được trợ cấp sách vở, lương thực. Người dân và kể cả du khách đều được chăm sóc sức khỏe hoàn toàn miễn phí. Dù còn hơn 30% dân số thuộc diện nghèo, nhưng ở Bhutan, không ai lo bị đói, lo ốm đau không có tiền thuốc men hay lo con cái mình thất học. 

Từ bỏ quyền lực vì lợi ích quốc gia

Điều duy nhất khiến dân chúng cảm thấy không hạnh phúc có lẽ chính là quyết định chuyển thể chế nhà nước từ quân chủ chuyên chế sang quân chủ lập hiến do chính vua Jigme Singye Wangchuck đề ra.

Ông cho rằng, quyền lực tuyệt đối nằm trong tay nhà vua chỉ mang lại lợi ích cho đất nước khi đó là một vị vua sáng suốt, tận tụy. Nếu trong tương lai, người lên ngôi không có đủ năng lực hay đạo đức thì đất nước sẽ thiệt hại nặng nề.

Chính vì thế, Bhutan phải dân chủ hóa, chuyển quyền lựa chọn người điều hành đất nước vào tay nhân dân, thông qua việc bầu cử nghị viện. Đây là điểm mấu chốt để thực hành lãnh đạo tốt, một trong 4 nhân tố cấu thành nên Hạnh phúc Quốc gia. Cuộc bầu cử nghị viện đầu tiên ở Bhutan được tổ chức đầu năm 2008. 

Vua Bhutan thứ 4, Jigme Singye Wangchuck, trao lại vương miện cho con trai trong lễ đăng quang

Quyết định dân chủ hóa đất nước khi đó không làm cho người dân Bhutan hạnh phúc, vì họ đã rất hài lòng với sự lãnh đạo của nhà vua. Họ không biết sự thay đổi liệu có mang lại điều gì tốt đẹp hơn những cái họ đang có, hay chỉ dẫn đến xung đột và tranh chấp giữa các đảng phái chính trị.

Rất nhiều người đã đến trước Hoàng cung, cầu xin nhà vua tiếp tục nắm giữ quyền lực tuyệt đối. Để thuyết phục người dân về lợi ích của dân chủ hóa, vua Jigme Singye Wangchuck đã cho con trai mình (vua Bhutan thứ 5) đi khắp đất nước, gặp gỡ mọi tầng lớp nhân dân. Vị vua 28 tuổi, tốt nghiệp đại học Oxford, đăng quang tháng 11/2008, là vị vua đầu tiên của chế độ quân chủ lập hiến tại Bhutan.  

Chí Quân