Lá đơn tòng quân viết bằng máu của một người thầy (Trần Duy Hiển)

Đúng dịp kỉ niệm 35 năm cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc (17-2-1979 – 17-2-2014) báo chí đăng ảnh một lá đơn viết bằng máu, hiện được lưu giữ tại phòng truyền thống của khoa Lịch sử (Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn, Đại học Quốc gia Hà Nội) . Lá đơn ngắn gọn, chữ viết nét to trên nền giấy học trò: “Cho tôi trở lại quân đội bảo vệ TỔ QUỐC”, dòng dưới kí tên Nguyễn Chiều. Xúc động xem bức ảnh, tôi lập tức gọi điện thoại cho thầy Chiều và được xác nhận: “Lá đơn bằng máu đó chính là tôi viết”…

Thầy Chiều.

Cuối năm 2009, tôi có dịp theo các nhà khảo cổ học khai quật tại một di chỉ nổi tiếng là Thành Dền (xã Tự Lập, huyện Mê Linh). Đợt khảo cổ kéo dài 15 ngày đã thu được nhiều hiện vật quý, nổi bật là 1 ống đồng hình cát-tút còn nguyên vẹn (rỗng bên trong, rộng từ 1,5 đến 1,2 cm); một nồi gốm (đường kính 14cm, miệng cao 5cm) và một chiếc bôn nhỏ (giống như chiếc rìu hình chữ V lệch) bằng đá ngọc nephrit được mài rũa rất tinh xảo… Người được giao chủ trì đợt khai quật là một thầy giáo có dáng vẻ gầy gò, nước da ngăm ngăm nhưng rắn rỏi, nói năng luôn nhỏ nhẹ, điềm đạm. Đó là thầy Nguyễn Chiều, giảng viên Bộ môn Khảo cổ (Khoa Lịch sử, Đại học KHXH & NV, Đại học Quốc gia Hà Nội; trước đây là Đại học Tổng hợp Hà Nội)…

Lá thư máu.

Thêm chú thích

Từ đó, tôi và thầy Chiều vẫn giữ mối liên hệ. Thi thoảng, tôi gọi điện thoại trao đổi hoặc đến nhà thầy ở khu tập thể Mễ Trì (quận Thanh Xuân) xem một số tư liệu, hiện vật mới được phát hiện, khai quật. Thầy luôn tẩn mẩn, tận tình khi nhận định về lai lịch và giá trị của mỗi hiện vật. Cho đến dịp kỉ niệm 35 năm cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc, báo chí đăng ảnh một lá đơn bằng máu, đang được lưu giữ tại phòng truyền thống của khoa Lịch sử. Đọc lá đơn, tôi ngờ ngợ bèn gọi điện thoại cho thầy Chiều và được thầy xác nhận: “Lá đơn bằng máu đó chính là tôi viết”…

Chiều Hà Nội sậm sịt mưa bụi. Đúng hẹn, thầy Chiều đón tôi tại nhà riêng với chiếc laptop đã mở sẵn có những hình ảnh một thời quân ngũ của thầy. Có hai bức ảnh chụp năm 1972 tại Bắc Giang đã ngả màu theo thời gian những còn khá rõ nét mặt của những tân binh đầy sức trẻ. Thầy Chiều chỉ vào một thanh niên trong ảnh: “Đây là anh Vũ Minh, quê Thanh Hóa, sinh viên khoa Địa. Tôi và anh Minh cùng nhập ngũ một lượt năm 1972. Anh Minh hi sinh năm 1973 ở chiến trường miền Nam. Anh là con duy nhất trong gia đình…!”. Thầy Chiều đầy suy tư khi nhớ về một người bạn đồng ngũ của mình đã nằm xuống lúc tuổi còn xanh.

Thầy Chiều sinh năm Quý tỵ (1953) trong một gia đình nghèo ở huyện Tiền Hải, Thái Bình. Năm 1971, khi đang là sinh viên năm đầu khoa Lịch sử (Đại học Tổng hợp Hà Nội), thầy Chiều xung phong nhập ngũ dù trong gia đình thầy, đã có hai người anh trai là liệt sĩ! Thầy Chiều kể: “Nếu ở Tiền Hải, Thái Bình thì không chắc tôi đã được toại nguyện vì địa phương họ đã biết tôi có hai anh trai mới hi sinh năm 1965 và 1968. Nhưng khi tôi thi đỗ vào Đại học Tổng hợp, thì tôi giấu và quyết tâm đi nên đã được chấp thuận. Đợt tân binh tháng 9-1972 của chúng tôi, hầu hết là sinh viên Tổng hợp, trong đó có các anh Nguyễn Văn Nhật, sau này Viện trưởng Viện Sử học Việt Nam, Chu Đức Tính (Giám đốc Bảo tàng Hồ Chí Minh)… Chúng tôi được đưa tới trung tâm huấn luyện đóng tại xã Trường Sơn, huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Qua mấy tháng huấn luyện gian khổ, ai nấy đều thêm rắn rỏi, vững vàng. Lần lượt anh em chúng tôi lên đường đi B, riêng tôi vì được phân công tham gian công tác huấn luyện tân binh và xây dựng thị xã Bắc Giang nên mãi tới năm 1974 mới lên đường vào chiến trường miền Đông Nam bộ. Chúng tôi hành quân vào và chiến đấu tại Lộc Ninh được vài tháng thì chiến dịch Hồ Chí Minh kết thúc thắng lợi.

Ra quân và trở lại làm sinh viên khoa sử, thầy Chiều học đến năm thứ 3 thì tiếng súng lại vang trên bầu trời biên giới. Một cuộc mít tinh lớn được tổ chức tại Đại học Tổng hợp Hà Nội để biểu thị tình đoàn kết với quân và dân các tỉnh biên giới, thể hiện quyết tâm bảo vệ từng tấc đất biên cương… Mang trong mình bầu máu nóng của một người cựu binh vừa ra khỏi cuộc chiến khốc liệt, sinh viên Nguyễn Chiều một lần nữa xung phong lên đường ra trận… Thầy Chiều xúc động nhớ lại thời khắc ấy: Cuộc mít tinh rất lớn, có sự tham gia của hàng ngàn sinh viên. Tôi cùng sinh viên Võ Lân (cũng là một cựu binh, quê ở tỉnh Quảng Ngãi) không ai bảo ai, đều viết đơn xin nhập ngũ bằng máu. Tôi đứng ở hành lang tầng 1, nhà A của giảng đường, kê tờ giấy viết (loại giấy thếp của học sinh) lên bề mặt lan can, cắn ngón tay trỏ. Dòng máu nóng bỏng, đỏ tươi tứa ra và tôi bắt đầu viết lá đơn ngắn gọn nhưng đầy đủ nguyện vọng và quyết tâm của một người trai khi Tổ quốc lâm nguy. Tôi nộp lá đơn này cho thầy Lê Mậu Hãn, Chủ nhiệm khoa và hồi hộp chờ đợi… Nhưng rốt cuộc, chỉ có những sinh viên trẻ mới được gọi khám sức khỏe. Không ai trả lời chúng tôi vì sao không được tuyển nhưng về sau tôi mới biết, chủ trương của trên là chỉ tuyển sinh viên chưa từng nhập ngũ… “Thời gian trôi qua, tôi cũng quên bẵng lá thư đó. Cho đến một lần, nhân ngày lễ trọng của Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn tổ chức gần đây, có tổ chức triển lãm truyền thống ngoài trời, thì lá thư đó mới được đem ra trưng bày và tôi mới nhớ lại chuyện xưa” – thầy Chiều bâng khuâng nhớ về một kỉ niệm đã lùi xa hơn 3 thập kỉ.  

Câu chuyện về những kỉ niệm xưa khiến tôi thêm cảm phục về một thế hệ, về “những người trai thời tao loạn”. Tôi nhìn quanh ngôi nhà cũ kĩ của thầy Chiều và chợt nhận ra người cựu binh năm xưa, thầy Chiều hiện nay cũng tất bật với cơm áo gạo tiền. Thầy Chiều tâm sự: “Vợ tôi là cán bộ Viện 103, đang nghỉ chờ hưu. Tôi lấy vợ muộn, nên giờ hai con trai đều còn đang học phổ thông. Cũng may, đến lúc này các cháu đều chăm ngoan, học được… Mình cứ lụi hụi tháng ngày với khảo cổ, nên được như thế này là may lắm rồi! Trở về sau cuộc chiến, được nhà trường cấp cho mảnh đất, mình phải xây đúng 10 năm mới có cơ ngơi như ngày hôm nay!”. Bất chợt, tôi nhìn vào ngón tay trỏ bàn tay phải của thầy Chiều đang đặt trên bàn phím máy tính; không còn dấu tích nào của vết sẹo năm xưa khi thầy cắn sứt để viết đơn bằng máu nhưng trên khuôn mặt khắc khổ của thầy, ánh mắt vẫn cương nghị và quyết liệt như một thời ba lô, cây súng trên vai.

Trần Duy Hiển